Bangsamoro

Ang Rehiyong Awtonomo ng Bangsamoro (Ingles: Bangsamoro Autonomous Region Arabo: منطقة بانجسامورو ذاتية الحكم Munṭiqah banjisāmūrū dhātiyyah al-ḥukm), kilala sa opisyal na pangalang Rehiyong Awtonomo ng Bangsamoro sa Muslim Mindanao (ingles: Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao) (BARMM) at kilala rin bilang simpleng Bangsamoro, o sa iba ay Moroland, ay isang autonomous na rehiyon sa loob ng Pilipinas. Ito ay bahagi ng Framework Agreement sa Bangsamoro, isang paunang kasunduan sa kapayapaan na pinirmahan sa pagitan ng Moro Islamic Liberation Front at ng pamahalaan. Nang si Rodrigo Duterte ay nanalo bilang Pangulo ng Pilipinas noong 2016, inihayag ng kanyang administrasyon na ang bill ng Bangsamoro Basic Law (BBL) ay liliko sa halip na makuha ng 17th Congress of the Philippines. Gayunpaman, noong 2018, ang panukalang ito ay binuhay muli bilang Organic Law para sa Bangsamoro Autonomous Region sa Muslim Mindanao (BARMM) o Bangsamoro Organic Law, isang binagong bersyon ng BBL. Pagkatapos ma-ratify ng Kongreso, ang panukalang batas ay nilagdaan.

Bangsamoro باڠسامورو
Awtonomong Rehiyon
Rehiyong Awtonomo ng Bangsamoro sa Muslim Mindanao Arabe: منطقة بانجسامورو ذاتية الحكم فى مسلمى مينداناو‎
Pakanan, paibaba: Talon ng Bulingan, Lamitan, Basilan; Kapitolyo ng Lalawigan ng Sulu; Pulo ng Panampangan, Sapa-Sapa, Tawi-Tawi; Daungang Polloc, Parang, Maguindanao; Lawa Lanao mula sa Lungsod Marawi; at PC Hill, Lungsod Cotabato
Watawat Sagisag
Awit: Himno ng Bangsamoro
Kinaroroonan sa Pilipinas
Mga koordinado: 7°13′N 124°15′E
Bansa	Pilipinas
Plebisito ng Pagbubuo	Ika-21 ng Enero 2019
Pagbuo ng Bangsamoro Transition Authority	Ika-22 ng Pebrero 2019
Paglipat-kapangyarihan ng ARMM sa BARMM	Ika-26 ng Pebrero 2019
Inagurasyon	Ika-29 ng Marso 2019
Sentrong Panrehiyon	Lungsod Cotabato
Pamahalaan
• Uri	Nakabahaging Rehiyonal na Parlamentaryong Pamamahala sa loob ng isang Unitaryong Republikang Konstitusyonal
• Konseho	Bangsamoro Transition Authority
• Wali	Sheikh Kalifa Usman Nando
• Punong Ministro	Murad Ebrahim
• Mga Pangalawang Ministro	Ali Solaiman (Kinatawan ng Kalupaan) Bakante (Kinatawan ng Kapuluan)
• Tagapagsalita ng Parlamento	Pangalian M. Balindong
Demonym	Bangsamoro
Sona ng oras	UTC+08:00 (PST)
Lalawigan	5 Basilan Lanao del Sur Maguindanao Sulu Tawi-tawi
Mga Lungsod	3 Cotabato City Lamitan Marawi
Mga Bayan	116
Mga Barangay	2,590
Mga Distrito	8
Wika	Arabe Mëranaw Sugbuanon Yakan Tagalog Tausug Iranon Tsabakano Tiruray Magindanawon
^ Sa iba't ibang wikang lokal na nakasulat sa Jawi

Ang pinalitan ng umiiral na Awtonomong Rehiyon sa Muslim Mindanao (ARMM), ang Bangsamoro Autonomous Region ay nabuo matapos magpasya ang mga botante na ratify ang Bangsamoro Organic Law sa isang plebisito sa Enero 21. Ang pagpapatibay ay inihayag noong Enero 25, 2019 ng Komisyon sa mga Halalan. Ang isa pang plebisito ay gaganapin sa mga kalapit na rehiyon na nagsisikap na sumali sa lugar sa Pebrero 6, 2019.

Kasaysayan

Pangunahing artikulo: Rehiyong Awtonomo ng Muslim Mindanao

Regional Autonomous Governments in Mindanao Ang gobyerno ng Pilipinas at mga rebeldeng Moro ay nagkakasalungat laban sa isa't isa sa loob ng maraming dekada. Noong dekada ng 1970, sinimulan ni Pangulong Ferdinand Marcos na harapin ang isyu. Noong Disyembre 23, 1976, ang kasunduan ng Tripoli ay nilagdaan sa pagitan ng gubyerno ng Pilipinas at ng Moro National Liberation Front (MNLF) sa pakikitungo ng pinuno ng mamamayang Libyan na si Muammar Gaddafi. Sa ilalim ng isang deal isang rehiyon ng autonomiya ay nilikha sa Mindanao. Ang Moro Islamic Liberation Front na itinatag ni Ustadz Salamat Hashim pagkatapos ay pinagputul-putol mula sa MNLF bilang resulta ng deal.

Pagkatapos ay ipatupad ni Marcos ang mga kasunduan sa halip na 1 sa pamamagitan ng paglikha ng dalawang rehiyong awtonom sa rehiyon sa Rehiyon 9 at 12 na sumasakop sa sampung (sa halip na labintatlo) lalawigan. Ito ang humantong sa pagbagsak ng kasunduan sa kapayapaan at pagpapatuloy ng labanan sa pagitan ng MNLF at pwersa ng pamahalaan ng Pilipinas.

ARMM at pakikitungo sa kapayapaan sa MILF

Ang isang plebisito ay ginanap noong 1989 para sa pagpapatibay ng charter na lumikha ng Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM) sa Zacaria Candao, isang payo ng MNLF bilang unang nahalal na Regional Governor. Noong Setyembre 2, 1996, isang kasunduang pangkapayapaan ang pinirmahan sa pagitan ng MNLF at ng pamahalaan ng Pilipinas sa ilalim ni Pangulong Fidel Ramos. Ang pinuno at tagapagtatag ng MNLF na si Nur Misuari ay inihalal na panrehiyong gobernador tatlong araw pagkatapos ng kasunduan. Noong 1997 ang usapang pangkapayapaan sa pagitan ng gobyerno ng Pilipinas at karibal na grupo ng MNLF, nagsimula ang MILF.

Ang unang pakikitungo sa pagitan ng pambansang pamahalaan at ng MILF ay ginawa noong 2008; ang Memorandum of Agreement sa Ancestral Domain. Ang kasunduan ay ipinahayag na labag sa saligang-batas ng Korte Suprema ng maraming linggo na laters. Sa ilalim ng administrasyon ni Pangulong Benigno Aquino III, dalawang kasunduan ang pinagkasunduan sa pagitan ng pambansang pamahalaan at ng MILF; ang Framework Agreement sa Bangsamoro na nilagdaan noong Oktubre 15, 2012 at ang Comprehensive Agreement sa Bangsamoro noong Marso 27, 2014. Na kinabibilangan ng mga plano hinggil sa pagtatag ng isang bagong rehiyon na nagsasarili.

Mga pagtatangkang lumikha ng isang rehiyon ng Autonomous Bangsamoro

Karagdagang impormasyon: Republikang Bangsamoro

Nais ni Aquino na magtatag ng isang bagong autonomous na pampulitikang entidad sa ilalim ng pangalang Bangsamoro upang palitan ang Autonomous Region sa Muslim Mindanao kung saan siya ay tinatawag na isang "nabigo na eksperimento." Sa ilalim ng kanyang administrasyon, isang draft para sa Bangsamoro Basic Law (BBL) ay ginawa ngunit nabigo upang makakuha ng traksyon upang maging batas sa Mamasapano clash ng Enero 2015 na kinasasangkutan ng pagpatay ng 44 tauhan ng Special Action Force (SAF) sa pamamagitan ng pinagsamang mga pinagsamang pwersa ng MILF at Bangsamoro Islamic Freedom Fighters (BIFF) pagkatapos ng operasyon pumatay ng Malaysian militanteng si Zulkifli Abdhir na kilala ng alyas Marwan.

Bangsamoro Organic Law at 2019 plebisito

Pangunahing artikulo: Plebisito sa pagbuo ng Awtonomong Rehiyon ng Bangsamoro, 2019

Hinahanap ng mga botante ang kanilang mga pangalan sa isang presinto sa Marawi sa panahon ng plebisito ng Enero 21 BOL. Sa ilalim ng pagkapangulo ng kahalili ni Aquino, si Pangulong Rodrigo Duterte ay nagsagawa ng bagong draft para sa BBL at naging batas bilang Batas ng Bangsamoro Organic (BOL) sa 2018. Ang isang plebisito ay ginanap noong Enero 21, 2019 upang patibayin ang BOL na may karami ng mga botante ng ARMM na nagpapasiya para sa pagpapatibay ng batas na nangangahulugang pormal na pagpawi ng ARMM at pagtatatag ng Awtonomong Rehiyon ng Bangsamoro. Ang mga botante sa Cotabato City ay bumoto rin na sumali sa bagong autonomous na rehiyon habang ang Isabela City na bahagi ng Basilan ngunit hindi bahagi ng ARMM na bumoto laban sa pagsasama nito. Ipinahayag ng Komisyon sa mga Halalan na ang BOL ay "itinuturing na pinatibay" noong Enero 25, 2019. Sa parehong lungsod ang mga lokal na pamahalaan ay laban sa BOL at kumikilos nang mabigat laban sa pagpapatibay ng batas. Ang pamahalaang panlalawigan ng Sulu ay hindi rin pabor sa batas sa gobernador nito na hinahamon ang konstitusyunalidad ng batas bago ang Korte Suprema.

Sa Pebrero 2019, ang ikalawang round ng plebisito ay gaganapin sa mga karagdagang barangay sa probinsya ng North Cotabato at anim na munisipalidad sa Lanao del Norte na posibleng sumali sa Bangsamoro Autonomous Region. Ang Bangsamoro Trasition Authority ay inaasahang itinatatag sa loob ng buwan upang manguna sa autonomous na rehiyon bilang isang interim na lokal na pamahalaan.

Administratiyong dibisyon

Ang Bangsamoro ay binubuo ng 4 kaugnay na lungsod, 166 mga bayan, at 2,590 mga baranggay. Ang Lungsod Isabela, datapwat bahagi ng Basilan, ay hindi maisasailalim ng pamamahala ng rehiyong awtonomo. Katulad din ng 63 mga baranggay sa Hilagang Kotabato, na datapwat, kabilang sa nasabing lalawigan at sa kanilang kabayanan ay hindi kabilang sa rehiyon.

Ang Awtonomong Rehiyon ng Bangsamoro.

Lalawigan		Kabesira	Wika		Populasiyon (2015)		Lapad		Dami		Lungsod	Bayan	Baranggay
					km2	sq mi	/km2	/sq mi
Basilan		Lamitan	Wikang Yakan	9.2%	346,579	1,103.50	426.06	310	800	1	11	210
Lanao del Sur		Marawi	Wikang Mëranaw	27.6%	1,045,429	3,872.89	1,495.33	270	700	1	39	1,159
Maguindanao		Buluan	Wikang Maguindanao	31.0%	1,173,933	4,871.60	1,880.94	240	620	0	36	508
Sulu		Jolo	Wikang Tausug	21.8%	824,731	1,600.40	617.92	520	1,300	0	19	410
Tawi-Tawi		Bongao	Wikang Tausug	10.3%	390,715	1,087.40	419.85	360	930	0	11	203
Lungsod Kotabato	‡	—	Maguindanao/Tagalog/Sebwano	6.6%	299,438	176.00	67.95	1,700	4,400	1	—	37
Kabaranggayan ng Hilagang Kotabato	‡‡	—	Wikang Maguindanao/Hiligaynon	—	—	—	—	—	—	—	—	63
Total				4,080,825	12,711.79	4,908.05	320	830	3	116	2,590
‡  Ang Lungsod Kotabato ay isang malayang kaugnay na lungsod; ang bilang nito ay hindi sakop sa anumang lalawigan.
‡‡  67 barangays are part of the region while their parent municipalities and parent province North Cotabato are not part of Bangsamoro; Total population and area figures for the whole Bangsamoro is yet to into account of these barangays.

Pamahalaan

Sa pagitan ng pagpapatibay ng Bangsamoro Organic Law at ang inagurasyon ng kanyang unang permanenteng gobyerno sa 2022, magkakaroon ng dalawang pampulitikang entidad na mamamahala sa rehiyon sa interim. Ang kasalukuyang namamahala na katawan ay ang Bangsamoro Transition Commission (BTC), na orihinal na nilikha upang mag-draft ng kasalukuyang-ratified Bangsamoro Organic Law. Sa pagtatapos ng ikalawang round ng BOL plebisito sa Pebrero 6, ito ay supersede ng Bangsamoro Transition Authority, na bubuuin ng mga miyembro ng BTC at ang kasalukuyang wala na pamahalaan ng Autonomous Region sa Muslim Mindanao.

Istraktura ng Organisasyon

Batay sa Organic Law, ang sistemang gobyerno ng autonomiya ng Bangsamoro ay parlyamentaryo-demokratikong katulad ng isang ensayado sa United Kingdom na batay sa isang sistema ng partidong pampulitika.

Seremonyal na Pinuno ng Bangsamoro

Ang seremonyal na pinuno ng rehiyon ay isang Wali. Ang hinaharap ng Parlamentong Bangsamoro ay pipiliin at ituturo ang Wali. Ang Wali ay magkakaroon ng mga seremonyal na tungkulin at kapangyarihan tulad ng moral na pangangalaga ng teritoryo at pagpupulong at pagpapawalang bisa ng kanyang iminungkahing lehislatura.

Tagapagpaganap

Ang pangrehiyong pamahalaan ay pamunuan ng isang Punong Ministro ng Bangsamoro. Ang pansamantalang Punong Ministro ay itatalaga ng Pangulo ng Pilipinas upang manguna sa Bangsamoro Transition Authority.

Sa sandaling ang Parlamento ng Bangsamoro ay nilikha ang Punong Ministro ay ihahalal ng mga miyembro ng Parlamentong Bangsamoro. Ang Punong Ministro ng Bangsamoro ay ang punong tagapagpaganap ng pamahalaang pampook, at tinutulungan ng isang gabinete na hindi lalampas sa 10 miyembro. Inatasan niya ang mga miyembro ng gabinete, napapailalim sa pagkumpirma ng Parlamentong Bangsamoro. May kontrol siya sa lahat ng pampook na komisyon ng ehekutibo, mga ahensya, mga lupon, mga tanggapan, at mga tanggapan.

Gabinete ng Bangsamoro

Pinapayuhan ng Gabinete ng Bangsamoro ang Punong Ministro sa mga usapin ng pamumuno ng autonomous na rehiyon. Ito ay binubuo ng punong ministro, 1 pangrehiyong bise gobernador, at 3 deputy regional governors (bawat kumakatawan sa mga Kristiyano, mga Muslim, at mga katutubong kultural na komunidad). Ang punong ministro at pangrehiyong bise gobernador ay may 3-taong termino, pinakamataas na 3 termino; Ang mga termino ng deputies ay kapwa sa termino ng gobernador ng rehiyon na nagtalaga sa kanila.

Tagapagbatas

Sa ilalim ng Bangsamoro Organic Law, ang Parlamento ng Bangsamoro ay maglilingkod bilang lehislatura ng autonomous na rehiyon at binubuo ng 80 miyembro. Ito ay pamunuan ng Punong Ministro. Ang Wali ay maaaring bumuwag sa parlamento.

Ang mga lokal na ordinansa ay nilikha sa pamamagitan ng Parlamento ng Bangsamoro, na binubuo ng mga Assemblyman, na inihalal din ng direktang boto. Ang halalan sa rehiyon ay karaniwang gaganapin isang taon pagkatapos ng pangkalahatang halalan (pambansa at lokal) depende sa batas mula sa Kongreso. Ang mga opisyal ng rehiyon ay may isang nakapirming termino ng tatlong taon, na maaaring mapalawak ng isang gawa ng Kongreso.

Ang Bangsamoro Transition Authority na itinatag noong minsan sa Pebrero 2019 ay magkakaroon ng kapangyarihan sa pambatasan sa rehiyon. Ito ay pamunuan ng isang pansamantalang Punong Ministro.

Kaugnayan sa Sentral na Pamahalaan

Ang Bangsamoro Organic Law ay nagsasaad na ang BARMM "ay mananatiling isang mahalagang bahagi at hindi maaaring paghiwalayin ang bahagi ng pambansang teritoryo ng Republika." Ang Pangulo ay nagsasagawa ng pangkalahatang pangangasiwa sa Rehiyonal na Punong Ministro. Ang Pamahalaang Pangrehiyon ay may kapangyarihang lumikha ng sarili nitong mga pinagkukunan ng mga kita at magpataw ng mga buwis, bayad, at mga singil, na napapailalim sa mga probisyon ng Constitutional at mga probisyon ng No. 11054. Ang Sharia ay nalalapat lamang sa mga Muslim; Ang mga application nito ay limitado sa pamamagitan ng mga probisyon ng konstitusyon na may kinalaman (pagbabawal laban sa malupit at hindi karaniwang kaparusahan).