Wikang Kastila
Ang Kastilà o Espanyól ay isang wikang Romanse na nagbuhat sa Espanya at ngayon ay ang pangunahing wika ng Amerikang Latino. Sa Espanya at ilang bahagi ng Latinoamerika, ito ay kilala din sa tawag na “Castellano” o "Kastelyano" na tumutukoy sa rehiyon (o lumang kaharian) ng Castilla (Kastilya) sa Espanya, kung saan ito nagmula upang linawin mula ibang mga wika ng Espanya (tulad ng Galisyano, Basco, at Katalan) at ng Latinoamerika (tulad ng Quechua at Guarani). Sa mga bansang gumagamit nito, Espanyol ang tawag ng ilang bansa ngunit sa iba naman mas madalas ang paggamit ng castellano. Castellano ang tawag rito sa Arhentina, Tsile, Peru at Urugway. Ilang pilologo ang tumatawag sa Kastilyano kapag bumabanggit sa wika sa Kastilya noong Gitnang Panahon at Kastila sa makabagong porma nito. Ang Kastelyano ay maaari ding subdiyalekto ng Kastila na sinasalita sa Kastilya sa panahong ito. Ito ay may serye ng pagkakaiba sa pagbigkas na naiibang Kastila halimbawa rito ang Andulusia o Aragon na kung saan sila'y nagsasalita ng ibang sub-diyalekto. Sa madaling salita, Castellano sa pambansang pananaw; Espanyol sa pandaigdigang pananaw.
KlasipikasyonBaguhin
Ang wikang Kastila ay myembro ng sangay na pamilya ng Romanse ng pamilya ng mga wikang Indo-Europeo at isa sa mga wikang nag-ugat sa Latin.
PonolohiyaBaguhin
Madaling maiaangkop ang ponolohiya ng Tagalog sa Kastila. Gayumpaman, ang mga sumusunod ay ang ilan sa mga pinakamahalagang pagkakaiba:
(base sa Wastong Pambalitang Kastila ng Mehiko)
- Ang eu ay binibigkas na /ew/ at hindi /e·u/ o /yu/: eucaristía /ew·ka·ris·tí·ya/.
- Ang güe at güi ay binibigkas na /gwe/ at /gwi/: Argüelles /ar·gwé·lyes/, pingüino /ping·gwí·no/.
- Hindi binibigkas ang h, maliban kung kasunod ng c: historia /is·tor·ya/, pero coche /kó·tse/.
- Ang ng ay binibigkas na /ng·g/ at hindi /ng/: inglés /ing·glés/, tango /táng·go/, fritanga /fri·táng·ga/, singapur /sing·ga·pur/.
- Magkasintulad ang bigkas ng v sa b at hindi ito binibigkas nang /v/: voluntario /bo·lun·tá·ryo/.
- Ang w ay maaaring bigkasin na /v/ o /gw/: Walhala /val·á·la/, whisky /vís·ki/ o /gwís·ki/, wafle /vá·fle/ (karaniwan sa mga salitang-hiram lamang; hindi ito katutubong titik)
- Ang z ay hindi binibigkas na /z/, kundi bílang /s/ (o /th/ sa hilagang Espanya).
Hindi likás sa wikang Kastila ang mga titik k at w.
BalarilaBaguhin
TalasalitaanBaguhin
Espanyol | Tagalog | Pagbigkas |
---|---|---|
mundo | daigdig | [mun-do] |
canción | awit | [kan-syon] |
teléfono | pantawag | [te-le-fono] |
agua | tubig | [ag-wa] |
fuego | apoy | [fwe-go] |
libro | aklat/pluma | [li-bro] |
lápiz | panulat | [la-pis] |
casa | bahay | [ka-sa] |
cama | tulugan | [ka-ma] |
vida | búhay | [bi-da] |
papel | kalastas | [pa-pel] |
cocina | lutuan | [ko-si-na] |
padre | ama | [pa-dre] |
madre | ina | [ma-dre] |
niño | laláki | [nin-yo] |
niña | babae | [nin-ya] |
comida | pagkain | [ko-mi-da] |
grande | malaki | [gran-de] |
pequeño | maliit | [pe-ken-yo] |
noche | gabí | [no-tse] |
mañana | umaga | [man-ya-na] |
día | araw | [di-ya] |
mes | buwan | [mes] |
Enero | Sapar | [e-ne-ro] |
Febrero | Pebrero | [feb-re-ro] |
Marzo | Marso | [mar-so] |
Abril | Abril | [ab-ril] |
Mayo | Mayo | [ma-yo] |
Junio | Hunyo | [hun-yo] |
Julio | Hulyo | [hul-yo] |
Agosto | Agosto | [a-gos-to] |
Septiembre | Ramadlan | [sept-yem-bre] |
Octubre | Oktubre | [ok-tub-re] |
Noviembre | Nobyembre | [no-wiem-bre] |
Diciembre | Disyembre | [di-syem-bre] |
porque | kasi | [por-ke] |
pero | ngunit/subalit/marahil | [pe-ro] |
Distribusyong heograpiko at mga diyalektoBaguhin
Ang Kastila ay isa sa mga wikang opisyal ng United Nations, Unyong Europeo at Unyong Aprikano.
Ang Mehiko ang may pinakamaraming tagapagsalita nito na nasa bílang na 100 milyon. Ang sumunod ay ang mga bansang Kolombiya (44 milyon), Espanya (41 milyon), Arhentina (39 milyon) at Estados Unidos (30 milyon).
Kastila ang opisyal at pinakamahalagang wika sa 21 mga bansa: Arhentina, Bulibiya (koopisyal sa Aymara), Tsile, Kolombiya, Kosta Rika, Kuba, Ekwador, El Salvador, Espanya (koopisyal sa Katalan, Galisyano, at Basko), Guwatemala, Gineang Ekwatoriyal, Honduras, Mehiko, Nicaragua, Panama, Paraguay (koopisyal sa Guaraní), Kanluraning Sahara, Peru (koopisyal sa Quechua at Aymara), Puerto Rico, Republikang Dominikano, Urugway, at Beneswela.
Ito ay mahalaga at ginagamit, ngunit walang opisyal na status, sa Andorra at Belize.
Ito ay ginagamit ng karamihan sa mga taga-Hibraltar (na inaangkin ng Espanya), pero ang Inggles ang nananatiling tanging opisyal na wika ng kolonya.
Sa Estados Unidos—na walang kinikilalang tanging opisyal na wika—ang Kastila ay ginagamit ng ¾ ng populasyon nitong Latino. Ito rin ay pinag-aaralan at ginagamit ng maliit ngunit mabilis na lumalaking bahagi ng populasyong di-Latino nito bunga ng pag-usbong ng negosyo, komersyo, at politikang Latino.
Ang Kastila ay may mga tagapagsalita rin sa Netherlands Antilles, Aruba, Canada, Israel (kapwa Kastila at Ladino o Hudeokastila), Kanluraning Sahara, hilagang Morocco, Trinidad at Tobago, Turkiya (Ladino), at US Virgin Islands.
Sa Brasil, kung saan ang salita ay Portuges, ang wikang Kastila ay nagiging pangalawa o pangatlong wika sa mga kabataang estudyante at propesyonal. Ang popularidad nito sa bansa ay dahil na rin sa maraming pagkakahalintulad ang dalawang wika at pati na rin sa halos lahat ng karatig bansa ng Brasil ay Kastila ang gamit.
Sa Pilipinas, kung saan ang paggamit nito ay bumababa ng husto sa mga nakalipas na dekada, tinanggalan ng opisyal na status ang wikang Kastila noong 1973. Bagamat tadtad ng katutubong salita at Inggles ang mga wika sa Pilipinas, nanatili pa rin ang Kastila sa wika tulad ng sistema ng pagbibilang, pananalapi, pagsasabi ng oras, ng edad, atbp. Pati ang sistemang kalendaryo ng Pilipinas ay isang bersyon ng Kastila. Gayunpaman, ang natatanging kryolyong Kastila-Asyatiko, ang Wikang Zamboangueno o Chavacano ng Zamboanga at Wikang Caviteno o Chavacano ng Cavite, ay ginagamit ng 292 630 mga Pilipino (senso ng 1990) sa ilang rehyon sa isla ng Mindanao at sa isang rehyon sa kalapit-timog ng Maynila sa isla ng Luzon. Ang ibang mga wika sa Pilipinas ay naglalaman din ng maraming hiram na salitang Kastila.
Mga bansang may mga populasyon ng mga Hispaniko | |
---|---|
Alphabetical Order | Bílang ng mga tagagamit |
|
|
Mga panghalip Tagalog sa Ingles at KastilaBaguhin
Iminumungkahing mailipat ang bahagi na ito sa Talaan ng mga salitang Filipino mula sa Wikang Kastila. (usapan) |
syon -> tion/sion -> ción/siónBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
aksiyon | action | acción | kilos |
aplikasyon | application | aplicación | |
bersiyon | version | versión | |
depinisyon | definition | definición | kahulugan |
deklarasyon | declaration | declaración | panunumpâ |
deliberasyon | deliberation | deliberación | |
direksiyon | direction | dirección | |
donasyon | donation | donación | kaloob, ambag |
edukasyon | education | educación | pag-aaral |
eleksiyon | election | elección | halalan |
eksplorasyon | exploration | exploración | paggalugad |
impormasyon | information | información | kabatiran |
kalkulasyon | calculation | cálculo | |
klasipikasyon | classification | clasificación | pag-uuring |
kumbensiyon | convention | convención | kapulungan |
kombersyon | conversion | conversión | pagbabagong-loob |
komisyon | commission | comisión | |
komunikasyon | communication | comunicación | pahatiran |
koneksiyon | connection | conexión | ugnayan |
kontribusyon | contribution | contribución | ambag |
konstitusyon | constitution | constitución | saligang batas |
korupsiyon | corruption | corrupción | pangungurakot |
kumpirmasyon | confirmation | confirmación | |
pinalisasyon | finalization | finalización | pagtapos |
polusyon | pollution | polución | karumihan |
posisyon | position | posición | katungkulan |
punsiyon | function | función | tungkulin |
reserbasyon | reservation | reserva | pasubali |
rebolusyon | revolution | revolución | himagsikan |
seksiyon | section | sección | pangkat |
sitwasyon | situation | situación | kalagayan |
sirkulasyon | circulation | circulación |
dad -> ty -> dadBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
unibersidad | university | universidad | pamantasan |
kalidad | quality | calidad | |
kantidad | quantity | cantidad | dami |
realidad | reality | realidad | katotohanan |
aktuwalidad | actuality | actualidad |
ismo -> ism -> ismoBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
organismo | organism | organismo | tataghay/mayuhay |
komunismo | communism | comunismo | kalamaan |
sosyalismo | socialism | socialismo | malalipunan |
liberalismo | liberalism | liberalismo | makaharlika |
kapitalismo | capitalism | capitalismo |
ista -> ist -> istaBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
sosyalista | socialist | socialista | |
peryodista | journalist | periodista | mamamahayag |
piyanista | pianist | pianista |
iko -> ic -> icoBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
demograpiko | demographic | demográfico | |
heograpiko | geographic | geográfico | |
fotograpiko | photographic | fotográfico | |
diplomatiko | diplomatic | diplomático | |
awtomatiko | automatic | automático | |
publiko | public | público |
isasyon -> isation -> izaciónBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
organisasyon | organisation | organización | kasapian |
sosyalisasyon | socialisation | socialización | pagsasapanlipunan |
o -> cian -> oBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
politiko | politician | político |
te -> t -> teBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
bakante | vacant | vacante | |
independiyente | independent | independiente | malaya, nagsasarili |
dependiyente | dependent | dependiente | |
konstante | constant | constante | |
pasaporte | passport | pasaporte |
yal -> ial -> ialBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
industriyal | industrial | industrial | pangkapamuhayan |
materyal | material | material |
wal -> ual -> ualBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
indibidwal | individual | individual | sarili |
bilingguwal | bilingual | bilingüe | dalwikaang |
ulo/ro -> le/re -> ulo/roBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
prinsipyo | principle | principio | simulain, alituntunin |
artikulo | article | artículo | |
partikulo | particle | partícula | |
sirkulo | circle | círculo | bilog |
litro | litre | litro | |
metro | metre | metro | |
teatro | theatre | teatro | dulaan |
miyembro | member | miembro | kasapi |
ya -> y -> iaBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
monarkiya | monarchy | monarquía | karajahan |
anarkiya | anarchy | anarquía | |
ekonomiya | economy | economía | |
pamilya | family | familia | angkan |
demokrasya | democracy | democracia | madlakasan |
istorya | history | historia | kasaysayan |
memorya | memory | memoria | alaala |
impluwensiya | influence | influencia | |
industrya | industry | industria | |
sekretarya | secretary | secretaria | kalihim |
Pinlandiya | Finland | Finlandia | |
Taylandiya | Thailand | Tailandia | Ayuttaya |
Islandiya | Iceland | Islandia | |
demograpiya | demography | demografía | |
heograpiya | geography | geografía | |
fotograpiya | photography | fotografía | |
biyolohiya | biology | biología | haynayan |
ponolohiya | fonology | fonología | palatunugan |
titik + yo -> letter -> carta + ioBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
kalendaryo | calendar | calendario | talaarawan |
komentaryo | commentary | comentario | |
boluntaryo | voluntary | voluntario | kusang-loob |
titik + a -> letter + e -> carta + aBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
kultura | culture | cultura | kalinangan |
estruktura | structure | estructura |
titik + o -> letter -> carta + oBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
konsepto | concept | concepto | |
diyalekto | dialect | dialecto | |
símbolo | symbol | símbolo | sagisag |
proseso | process | proceso | |
argono | argon | argón | |
karbono | carbon | carbono | |
kriptono | cripton | criptón | |
neono | neon | neón | |
atomo | atom | átomo | |
kongreso | congress | congreso | |
kritiko | critic | crítico | manunuri |
kataliwasanBaguhin
Kastilang Tagalog | Ingles | Kastila | Tagalog |
---|---|---|---|
titik + a -> letter -> carta + a | |||
musika | music | música | tugtugin |
pulitika/politika | politic | política | |
problema | problem | problema | suliranin |
programa | programme | programa | |
sistema | system | sistema | pamamaraan |
alarma | alarm | alarma | hudyat |
prutas | fruit | fruta | bunga |
tableta | tablet | tableta | |
matematika | mathematics | matemáticas | sipnayan |
pisika | physic | física | liknayan |
kimika | chemistry | química | kapnayan |
titik + o -> letter + e -> carta + o | |||
telepono | telephone | teléfono | hatinig |
senado | senate | senado | |
lehislatibo | legislative | legislativo | |
administratibo | administrative | administrativo | |
uniberso | universe | universo | sansinukob |
imberso | inverse | inverso | kabaligtaran |
Tingnan dinBaguhin
Mga sanggunianBaguhin
- ↑ Encarta-Most spoken languages
- ↑ Ciberamerica-Castellano
- ↑ El Nuevo Diario
- ↑ Terra Noticias
- ↑ Universidad de México[di-maaasahang pinagmulan?]
- ↑ Instituto Cervantes ("El Mundo" news)
- ↑ Yahoo Press Room
- ↑ "Spanish". ethnologue.
- ↑ Pinakawiniwikang mga wika, Nations Online
- ↑ Pinakawiniwikang mga wika, Ask Men
- ↑ Mga wika ng Encarta na winiwika ng mahigit sa 10 milyong mga tao
Mga panlabas na linkBaguhin
- Learn to Speak Spanish FAST, malaman espanyol
- Learn Spanish, libreng online na tyutoryal
- Kurso Espanyol gratis, Matuto kang magsalita ng Espanyol
- Spanish 101, Kastila para sa mga baguhan at manlalakbay (sa Inggles)
- Diksiyonaryo ng wikang Kastila, mula sa Real Academia Española
- Instituto Cervantes, kapisanang internasyonal na may hangaring ituro ang Kastila bílang pangalawang wika
- Makinig sa Kastilang Rioplatense
- Spanish Tuition, OnetoOneSpanish.co.uk - Dagdagan ang Espanyol balarila at kultura online.
- Spanish to English pagsasalin