Cagayan de Oro
Ang Lungsod ng Cagayan de Oro (Cebuano: Dakbayan sa Cagayan de Oro); ay isang lungsod at kabisera ng lalawigan ng Misamis Oriental, Pilipinas. Nagsisilbi itong sentro ng rehiyon at ng kalakalan sa Hilagang Mindanao (Rehiyon X), at bahagi ng umuunlad na Kalakhang Cagayan de Oro, kasama ang lungsod ng El Salvador.
Cagayan de Oro Dakbayan sa Cagayan de Oro Lungsod ng Cagayan de Oro | ||
|---|---|---|
 Ang Kalakhang Cagayan de Oro noong 2017 | ||
| ||
 Mapa ng Misamis Oriental na nagpapakita ng lokasyon ng Cagayan de Oro. | ||
 | ||
.svg)  Cagayan de Oro Lokasyon sa Pilipinas | ||
| Mga koordinado: 8°29′N 124°39′E / 8.48°N 124.65°EMga koordinado: 8°29′N 124°39′E / 8.48°N 124.65°E | ||
| Bansa |  Pilipinas | |
| Rehiyon | Hilagang Mindanao (Rehiyong X) | |
| Lalawigan | Misamis Oriental | |
| Distrito | Una hanggang pangalawang Distrito ng Misamis Oriental | |
| Mga barangay | 80 (alamin) | |
| Pagkatatag | 1871 | |
| Ganap na Bayan | 1871 | |
| Ganap na Lungsod | Hunyo 15, 1950 | |
| Pamahalaan | ||
| • Punong Lungsod | Oscar Moreno (PDP-Laban) | |
| • Pangalawang Punong Lungsod | Rainier Joaquin Uy (PDP-Laban) | |
| • Manghalalal | 345,358 botante (2019) | |
| Lawak | ||
| • Kabuuan | 412.80 km2 (159.38 milya kuwadrado) | |
| Populasyon (Senso ng 2020) | ||
| • Kabuuan | 728,402 | |
| • Kapal | 1,800/km2 (4,600/milya kuwadrado) | |
| • Kabahayan | 158,021 | |
| Ekonomiya | ||
| • Kaurian ng kita | ika-1 klase ng kita ng lungsod | |
| • Antas ng kahirapan | 8.86% (2015)[2] | |
| • Kita | ₱4,239,453,936.00 (2020) | |
| • Aset | ₱11,848,072,732.00 (2020) | |
| • Pananagutan | ₱3,244,265,210.00 (2020) | |
| • Paggasta | ₱3,854,871,400.00 (2020) | |
| Sona ng oras | UTC+8 (PST) | |
| Kodigong Pangsulat | 9000 | |
| PSGC | 104305000 | |
| Kodigong pantawag | 88 | |
| Uri ng klima | Tropikal na kagubatang klima | |
| Mga wika | Wikang Sebwano Wikang Binukid Wikang Subanon Wikang Tagalog | |
| Websayt | cagayandeoro.gov.ph | |
Matatagpuan ang lungsod ng Cagayan de Oro sa gitnang baybayin ng hilagang Mindanao na nakaharap sa Look ng Macajalar at naghahanggan sa mga bayan ng Opol sa kanluran; Tagoloan sa silangan, at sa mga lalawigan ng Bukidnon at Lanao del Norte sa katimugang bahagi ng lungsod. Ayon sa senso ng 2020, ito ay may populasyon na 728,402 sa may 158,021 na kabahayan. Ito ang ika-10 pinakamataong lungsod sa Pilipinas.
Taong 2017 sa pagbabago ng Pederalismo sa Pilipinas, Ang lungsod ng Cagayan de Oro ang hinirang pa rin bilang kapitolyo sa Northern Mindanao.
EtimolohiyaBaguhin
Ang pangalang Cagayan de Oro (lit. Ilog ng Ginto)[3] ay maaaring masubaybayan sa pagdating ng mga Espanyol na Augustinian Recollect prayle noong 1622, ang lugar sa paligid ng Himologan (ngayon ay Huluga), ay kilala na bilang "Cagayán". Maagang nakasulat na mga dokumento ng Espanya noong ika-16 na siglo ay tinukoy na ang lugar bilang "Cagayán".
Ang rehiyon ng Hilagang Mindanao, na kinabibilangan ng Cagayan de Oro, ay ipinagkaloob bilang isang encomienda sa isang tiyak na si Don Juan Griego noong Enero 25, 1571. Noon ay dating Bise Presidente ng Pilipinas na si Emmanuel Pelaez na dumugtong sa "de Oro" sa Cagayan.
Ang pangalang "Cagayan" ay ibinabahagi ng iba pang mga lugar sa Pilipinas; kasama dito ang lalawigan ng Cagayan sa hilagang Luzon, ang mga Cagayancillo sa hilagang Sulu Sea, at ang dating Cagayan de Sulu, na kasalukuyang pinangalanan Mapun, isang isla sa Tawi-Tawi.
KasaysayanBaguhin
Panahon ng KlasikalBaguhin
Ang Cagayan de Oro ay tinitirhan ng mga kultura ng Late Neolithic hanggang sa Iron Age Austronesian. Ang pinakalumang labi ng tao na natuklasan ay mula sa Huluga Caves, na dating ginamit bilang isang libingan ng mga katutubo. Ang isang skullcap na ipinadala sa Scripps Institution of Oceanography noong 1977 ay pinetsahan mula sa pagitan ng 350 at 377 AD.
Ang mga kuweba ay nagbunga ng maraming mga artepakto, ngunit ang karamihan sa mga lugar ay napinsala ng mga nangongolekta ng guano at mga apisyonadong treasure hunters. Kaugnay sa kuweba ay ang Huluga Open Site, pinaniniwalaan na ang lugar ng pangunahing pre-kolonyal na pag-areglo sa rehiyon na kinilala bilang "Himologan" ng mga unang misyonero ng Espanya.[4][5][6] Matatagpuan ang lugar na halos walong kilometro mula sa kasalukuyang Cagayan de Oro.
Ang pagtuklas ng isang libingang lugar noong 2009 ay ang labi ng Song Dynasty (960-1279 AD) celadon ware at panahon ng Sukhothai (1238–1347 AD) Sangkhalok ceramic ware, bilang karagdagan sa mga burloloy ng katawan at kagamitan sa bato. Ipinapahiwatig nito na ang rehiyon ay bahagi ng sinaunang maritime trading network ng Timog-Silangang Asya. Ang mga bungo na nakuha mula sa mga site ay nagpapakita na ang katutubong Kagay-anon ay nagsagawa ng artipisyal na deformation ng cranial mula pagkabata bilang isang marka ng katayuan sa lipunan, katulad ng mga bungo mula sa mga arkeolohikong lugar sa kalapit na Butuan.[7]
Ang Huluga Open Site ay pinansala noong 2001 upang magbigay daan sa isang proyekto upang gumawa ng tulay ng lokal na administrasyon. Ito ang pinagmulan ng kontrobersya nang ibasura ng isang pangkat mula sa Unbersidad ng Pilipinas-Programa sa Arkeolohikal na Pag-aaral ang arkeolohikal na kahalagahan ng site sa pamamagitan ng pagdedeklara na ito bilang isang "lugar na tulad ng kampo" at hindi isang paninirahan at sa gayon ay hindi karapat-dapat sa proteksyon sa ilalim ng batas. Sinabing ng mga lokal na conservationist na ang koponan ng UP-ASP ay naiimpluwensyahan ng pamahalaang lokal kaya't maaaring magpatuloy ang proyekto sa tulay. Ang lugar ay hindi pa rin protektado at patuloy na quarried, sa kabila ng mga protesta ng mga lokal na historyano at arkeologo.[8][9][10][11]
Panahon ng KolonyalBaguhin
Panahon ng EspanyolBaguhin
Ang paninirahan ng mga Himologan ay sakop pa rin ng oras ng pagdating ng mga Europeo. Sa 1622, dalawang Espanyol na misyonero ay dumating sa paninirahan at inilarawan nila ito bilang paninirahan ng mga Bukidnon Lumad at naglalayag na mga Bisaya na tinatawag na "Dumagat". Inilarawan nila ang mga kalalakihan ng pamayanan na may tatu tulad ng ibang mga Bisaya at ang mga kababaihan na pinalamutian ng mga alahas, na ang ilan ay ginintuan.
DemograpikoBaguhin
Sa senso ng 2020, ang lungsod ay may populasyon ng 728,402. Ito ang ika-10 na pinakapopular na lungsod ng Pilipinas.
Batay sa 2000 na senso, halos 44 porsyento ng populasyon sa Cagayan de Oro ay ethnically mixed, 22.15 porsyento bilang Cebuano, 4.38 porsyento bilang Boholano, habang 28.07 ay kinilala bilang mula sa ibang ethnic groups.
| Senso ng populasyon ng Cagayan de Oro | ||
|---|---|---|
| Taon | Pop. | ±% p.a. |
| 1903 | 10,937 | — |
| 1918 | 28,062 | +6.48% |
| 1939 | 53,194 | +3.09% |
| 1948 | 54,293 | +0.23% |
| 1960 | 68,274 | +1.93% |
| 1970 | 128,319 | +6.51% |
| 1975 | 165,220 | +5.20% |
| 1980 | 227,312 | +6.59% |
| 1990 | 339,598 | +4.10% |
| 1995 | 428,314 | +4.44% |
| 2000 | 461,877 | +1.63% |
| 2010 | 602,088 | +2.69% |
| 2015 | 675,950 | +2.23% |
| 2020 | 728,402 | +1.48% |
| Sanggunian: PSA[12][13][14][15] | ||
RehiliyonBaguhin
Roman KatolikoBaguhin
Ang Roman Katoliko ay nangingibabaw na rehiliyon sa lungsod, na may 70 porsyento sa populasyon ng Cagayan de Oro. Pinamamahalaan ito ng Archdiocese ng Cagayan de Oro, na binubuo ng tatlong mga probinsyang sibil ng Misamis Oriental, Bukidnon, at Camiguin sa Hilagang Mindanao, pati na rin ang buong rehiyon ng Caraga.
Kristiyanismo ng Protestante at EbanghelikoBaguhin
IslamBaguhin
Ibang rehiliyonBaguhin
WikaBaguhin
Ang Cebuano ang sinasalitang wika sa lungsod, dahil sa pagdagsa ng mga mananalitang Cebuano mula sa Kabisayaan. Pangunahing ginagamit ang Ingles sa kalakalan at edukasyon. Karamihan sa mga naninirahan sa lungsod ay bihasa sa Filipino, Cebuano, Hiligaynon, Waray at Maranao.
Kultura at siningBaguhin
Maraming mga tanyag na pagdiriwang sa lungsod. Bawat barangay o baryo ay may kanya-kanyang mga pista na nagdiriwang nang kani-kanilang mga santong patron.
Ang Kagay-an Festival, ay isang malaking pista na ipinagdiriwang sa Cagayan de Oro. Ipinagdiriwang nito ang kanilang patrong santo na si San Agustin ng Hippo, na ginaganap tuwing buwan ng Agosto. Ang salitang "Kagay-an" ay nangangahulugang "ilog" sa tagalog.
Ang Charter Day ay isang pagdiriwang sa lungsod, kung saan ipinagdiriwang ang pagiging lungsod ng Cagayan de Oro noong Hunyo 15, 1950.
EdukasyonBaguhin
Ang lungsod ay may limang pribadong unibersidad/kolehiya: Cagayan de Oro College, Capitol University, Liceo de Cagayan University, Lourdes College, at Xavier University – Ateneo de Cagayan. Ang University of Science and Techonology of Southern Philippines ay ang tanging unibersidad ng estado sa lungsod.[16] Ang iba pang mga institusyong mas mataas ang edukasyon ay kinabibilangan ng Southern Philippines College, Pilgrim Christian College, St. Mary's Academy of Carmen na pinamamahalaan ng RVM Sisters, Informatics Institute at STI College - Cagayan de Oro na may mga programa ng Senior High School. Mayroon ding ibang mga banyagang paaralan sa lungsod na may mga programa sa pag-aaral.
Kabilang sa mga kilalang pampubliko at pribadong paaralang elementarya at high school ang Cagayan de Oro National High School, Bulua National High School, Misamis Oriental General Comprehensive High School, Gusa Regional Science High School - X, City Central School, St. Mary's School, Corpus Christi School, The Abba's Orchard Montessori School, Merry Child School, International School, Marymount Academy, Vineyard International Polytechnic College, at Montessori de Oro. Mayroon ding mga paaralan sa Cagayan de Oro na gumagamit ng sistemang Accelerated Christian Education. Dalawa sa mga paaralang ito ay kinabibilangan ng sangay ng Cavite Bible Baptist Academy-CDO, at Shekinah Glory Christian Academy. Mayroong dalawang mga paaralang Tsino sa lungsod: ang Kong Hua School (Roman Catholic) at Oro Christian Grace School (isang Evangelical Christian school). Mayroong dalawang mga paaralang pang-internasyonal na pinamamahalaan ng mga Koreano, katulad: Nanuri International School at Immanuel Mission International School.
MedyaBaguhin
TVBaguhin
- DXCO TeleRadyo Channel 2
- ABS-CBN Northern Mindanao (Channel 4)
- RPN DXKO TeleRadyo (Channel 5)
- RMN DXCC TeleRadyo (Channel 8)
- IBC DXMG TeleRadyo (Channel 10)
- DXIF TeleRadyo Channel 12
- 5 Mindanao (Channel 21 in Davao Relay)
- GMA Northern Mindanao (Channel 35)
RadyoBaguhin
AMBaguhin
- DXIF Bombo Radyo 729
- DXCC RMN 828
- DXIM Radyo Pilipinas 936
- DZRH 972
- DXCO Radyo Pilipino 1044
- DXCL Radyo5 1098
- DXRU Aksyon Radyo 1188
- IBC DXMG Radyo Budyong 1278
- RPN DXKO Radyo Ronda 1368
- DXJR Radyo Lumad 1575
FMBaguhin
- RJ 88.5
- Magic 89.3
- 90.3 Storng Radio
- 91.9 MOR
- 92.7 Korean Radio
- 93.5 Home Radio
- 94.3 Wild FM
- 95.7 One FM
- 96.9 Easy Rock
- 99.1 iFM
- 99.9 Magmum Radio
- Barangay FM 100.7
- 101.5 Chinese Radio
- 102.5 Brigada News FM
- The New J 103.3
- 103.9 Radyo Totoo
- 104.7 Yes The Radio
- 106.3 Mindanao Daily Radyo
- 107.9 Win Radio
Lokal na pamahalaanBaguhin
Ang pamahalaang pampulitika ng lungsod ay binubuo ng alkalde, bise alkalde, dalawang kinatawan ng distrito ng kongreso, labing anim na konsehal, isang kinatawan ng Sangguniang Kabataan (SK) Federation at isang kinatawan ng Association of Barangay Captains (ABC). Ang bawat opisyal ay inihalal sa publiko para sa tatlong taong termino.
Ang mga sumusunod ay ang mga kasalukuyang opisyal ng lungsod ng Cagayan de Oro:[17]
- Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas
- Alkalde: Oscar S. Moreno (PDP–Laban)
- Bise-alkalde: Raineir Joaquin Uy (PDP–Laban)
Mga barangay at pambatasang distritoBaguhin
Ang Lungsod ng Cagayan de Oro ay nahahati sa 80 na mga barangay. Nahahati ang mga ito sa dalawang distritong pangkinatawan, 24 na barangay ay nasa Unang Distrito (Kanluran) at 56 na barangany sa Ikalawang Distrito (Silangan), na ang ilog ng Cagayan ang nagsisilbing natural na hangganan. Ang lungsod ay may 57 barangay na urban at 23 barangay na rural.
| Distrito | Sub-distrito
(# ng mga barangay) |
Populasyon (sa 2010) |
Mga barangay | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Una | Non-Poblacion (24) | 290,913 |
| ||||
| Ikalawa | Non-Poblacion (16) | 311,176 |
| ||||
| Poblacion (40) |
| ||||||
Kinikilalang taoBaguhin
- Carlo Paalam – boksingero
- Ivana Alawi – actress at vlogger
- Mark Bautista – mang-aawit, manunulat ng kanta, artista sa teatro
- Maymay Entrata – Pinoy Big Brother: Lucky 7 Big Winner
- Pia Wurtzbach – Binibining Pilipinas, Miss Universe 2015
Relasyong internasyonalBaguhin
Twin towns o sister citiesBaguhin
Ang Cagayan de Oro ay may sister cities sa buong mundo, bilang inuri ng pamahalaang lungsod.
Lawndale, United States (1986)[18][19]
Tainan City, Taiwan (2005)[20]
Harbin, China (2007)[21]- Norfolk, United States (2008)[22]
Gwangyang, South Korea (n/a)[23]
Quezon City, Philippines (n/a)[24]- Surigao City, Philippines (1984)
- Iligan City, Philippines (n/a)
- Imus City, Cavite, Philippines (2019)[25]
Mga kawing panlabasBaguhin
Mga sanggunianBaguhin
- ↑ "Province: Misamis Oriental". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Nakuha noong 12 Nobyembre 2016.
- ↑ https://psa.gov.ph/sites/default/files/City%20and%20Municipal-level%20Small%20Area%20Poverty%20Estimates_%202009%2C%202012%20and%202015_0.xlsx; petsa ng paglalathala: 10 Hulyo 2019; tagapaglathala: Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas.
- ↑ Elizaga, Elson T.; Reid, Lawrence A. "The Meaning of Cagayan". elson.elizaga.net. Nakuha noong December 7, 2019.
- ↑ Montalvan, Antonio J. II (October 16, 2009). "History of Cagayan de Oro". Heritage Conservation Advocates. pa. 2. Nakuha noong September 13, 2012.
- ↑ Dizon, Eusebio Z.; Pawlik, Alfred F. (September 2010). "The lower Palaeolithic record in the Philippines". Quaternary International. 223Padron:Hyphen224: 444–450. Bibcode:2010QuInt.223..444D. doi:10.1016/j.quaint.2009.10.002.
- ↑ Ostique, Lourd. "Huluga Chronology". Heritage Conservation Advocates. Museo de Oro, Xavier University. Nakuha noong 30 December 2018.
- ↑ Montalvan, Antonio J., II. "New Archaeological Site Discovered in Cagayan de Oro". Heritage Conservation Advocates. Nakuha noong 30 December 2018.
- ↑ Ostique, Lourd. "Huluga Chronology". Heritage Conservation Advocates. Museo de Oro, Xavier University. Nakuha noong 30 December 2018.
- ↑ Elizaga, Elson. "Dr. Erlinda M. Burton". Mindanao Goldstar Daily (15 October 2018). Nakuha noong 30 December 2018.
- ↑ Gomez, Herbie S. (5 July 2003). "Builders, Archaelogists Clash in Cagayan de Oro: Development vs Cultural Heritage". Bulatlat. Nakuha noong 30 December 2018.
- ↑ Hernandez, Vito (2011). "Using International Heritage Charters in Philippine Cultural Resource Management". sa Miksic, John N.; Goh, Geok Yian; O'Connor, Sue (mga pat.). Rethinking Cultural Resource Management in Southeast Asia: Preservation, Development, and Neglect. Anthem Press. pa. 181. ISBN 9780857283894.
- ↑ Census of Population (2015). "Region X (Northern Mindanao)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Nakuha noong 20 Hunyo 2016.
- ↑ Census of Population and Housing (2010). "Region X (Northern Mindanao)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Nakuha noong 29 Hunyo 2016.
- ↑ Censuses of Population (1903–2007). "Region X (Northern Mindanao)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.
- ↑ "Province of Misamis Oriental". Municipality Population Data. Local Water Utilities Administration Research Division. Nakuha noong Disyembre 17, 2016.
- ↑ The 14th Congress of the Philippines (January 7, 2009). "R.A. No. 9519, Mindanao University of Science and Technology Charter". Philippine Law Info. Tinago mula sa orihinal noong May 31, 2012. Nakuha noong September 13, 2012.
- ↑ "Officials in Cagayan de Oro City". Elizaga. Tinago mula sa orihinal noong November 2, 2012. Nakuha noong September 13, 2012.
- ↑ "South Bay Facts". Los Angeles Times. July 31, 1986. Nakuha noong September 13, 2012.
- ↑ "Minutes of the Lawndele City Council Regular Meeting" (PDF). City Government of Lawndale City. December 19, 2011. pa. 8. Tinago mula sa orihinal (PDF) noong August 29, 2012. Nakuha noong September 13, 2012.
- ↑ Fuentes Ian A. CdeO To Get 5 Fire Trucks Donation From Tainan , www.cagayandeoro.gov.ph Naka-arkibo August 3, 2013, sa Wayback Machine.
- ↑ "Jaraula Attends Int'l Trade Fair in Harbin" , www.cagayandeoro.gov.ph Naka-arkibo August 3, 2013, sa Wayback Machine.
- ↑ Elson T. Elizaga Neglecting Our Ancient City , Letter.
- ↑ Requiroso, Lorebeth C. (5 October 2012). "Cagayan De Oro City adopts Gwangyang, Korea as sister city". Philippine Information Agency. Tinago mula sa orihinal noong 2 November 2012.
- ↑ "Sister Cities". Local Government of Quezon City. Nakuha noong 22 August 2016.
- ↑ "Cagayan de Oro, Imus City sign sisterhood pact". 17 October 2019.