Mga Hiligaynon

Ang mga Hiligaynon, na madalas na tinutukoy bilang mga Ilonggo, o mga taga-Panay, ay isang pangkat na etniko ng mga Bisaya na ang pangunahing wika ay Hiligaynon, isang wikang Austronesian ng sangay ng wikang Bisaya na katutubo sa Panay, Guimaras, at sa Negros. Sa paglipas ng maraming mga taon, ang mga pagdayong panloob at panlabas ay nag-ambag sa paglipat ng mga Hiligaynon sa iba't ibang bahagi ng Pilipinas. Ngayon, ang mga Hiligaynon ang bumubuo ng karamihan sa mga lalawigan ng Iloilo, Negros Occidental, Guimaras, Capiz, South Cotabato, Sultan Kudarat, at North Cotabato .

Etimolohiya ng Hiligaynon at Ilonggo

Ang salitang "Hiligaynon" ay nagmula sa katagang Kastila na "Yliguenes", na pagkatapos ay nagmula sa salitang Hiligaynon na "Iligan" o "Iliganon". Mula dito ay may dalawang magkakaibang mungkahi tungkol sa pinagmulan ng salita:

Inilalahad ng unang mungkahi na ang Iligan o "Iliganon" ay tumutukoy sa isang ilog, o literal na "kung saan dumadaloy ang tubig." Ang mga Espanyol ay malamang na gumawa ng koneksyon na ito sa mga katutubong residente ng Panay, na naninirahan sa bukana ng ilog at sa gayon ay madaling natuklasan ng mga Espanyol. Gayunman, ang salitang "Iliganon" ay dumating upang ipahiwatig ang isang residente mula sa Iligan City sa Mindanao.

Inilahad ng pangalawang panukala na ang "Iligan" o "Iliganon" ay nagmula sa parilalang "manog-ilig sang kawayan" na naglalarawan sa mga poste ng kawayan na pinalulutang ng mga kalalakihan ng Panay pababa ng ilog upang ibenta ang mga ito. Ang gawain na ito ay napagkamalan ng mga Espanyol bilang pangalan ng mga katutubong residente.

Ang terminong "Ilonggo" ay nagmula sa katawagang Espanyol na "irong-irong", na tumutukoy sa salitang Filipino para sa ilong ("ilong" din) at isang maliit na isla sa Ilog Batiano sa Panay. Ang "Ilonggo" ay itinituring na tumutukoy ang isang tiyak na pangkat ng mga tao na ang etnikong pinagmulan ay nasa mga lalawigan ng Iloilo, Guimaras, at Panay; habang ang salitang "Hiligaynon" ay tumutukoy sa wika at kultura ng mga Ilonggo. Samakatuwid, ang dalawang salita ay maaaring maipagpalit sa pag-tawag sa kultura ng mga tao, o sa mga tao mismo.

Mga Demograpiko

Ayon sa senso noong 2010, 8.44% ng pambansang populasyon ay Hiligaynon/Ilonggo, kumpara sa 24.44% Tagalog (ang nakakaraming pangkat). Ginawa nitong ang ika-apat na Hiligaynon na pinaka-malaking populasyon na pangkat-etniko sa bansa pagkatapos ng mga Tagalog (24.44%), ang mga Cebuano (9.91%), ang mga Ilocano (8.77%), Dalawang lalawigan ang may populasyon na higit sa isang milyon mula noong sensus noong 1990: Ang Iloilo (1,608,083) at Negros Occidental (1,821,206), na binubuo ng 97.6% at 80.7%, ayon sa pagkakabanggit, na isinasaalang-alang ang mga sentro ng lunsod.

Ang mga lalawigan kung saan ang Hiligaynon ay ang karamihan na pangkat etniko ay ipinapakita sa lila (ngunit hindi dapat ikalito sa Kamayo sa Silangang Mindanao).

Province	Hiligaynon Population	Total Population	Percentage of Hiligaynon (%)
Abra	96	184,743	0.1
Agusan del Norte	3,309	642,196	0.2
Agusan del Sur	26,960	656,418	6.4
Aklan	55,182	574,823	9.6
Albay	242	1,233,432	0
Antique	70,423	582,012	12.1
Apayao	3	121,636	0
Aurora	188	201,233	0.1
Basilan	1,748	391,179	0.7
Bataan	2,959	687,482	0.7
Batanes	2	16,604	0
Batangas	2,144	2,377,395	0.1
Benguet	460	722,620	0.1
Biliran	?	161,760	?
Bohol	107	1,255,128	0
Bukidnon	181,148	1,415,226	12.8
Bulacan	4,635	3,124,433	0.3
Cagayan	261	1,124,773	0
Camarines Norte	137	542,915	0
Camarines Sur	909	1,822,371	0.1
Camiguin	20	83,807	0
Capiz	575,369	719,685	79.9
Catanduanes	59	246,300	0
Cavite	9,604	3,090,691	0.8
Cebu	6,669	4,167,320	0.3
Compostela Valley	4	687,195	0
Davao del Norte	53,012	945,764	9
Davao del Sur	30,059	2,024,206	2
Davao Occidental	30	293,780	0
Davao Oriental	3,410	517,618	0.9
Dinagat Islands	10	126,803	0
Eastern Samar	148	428,877	0
Guimaras	171,041	174,943	98.9
Ifugao	10	191,078	0
Ilocos Norte	159	568,017	0
Ilocos Sur	146	658,587	0
Iloilo	1,968,083	2,230,195	99.9
Isabela	552	1,489,645	0.1
Kalinga	10	201,603	0
La Union	193	741,906	0
Laguna	3,809	2,669,847	0.3
Lanao del Norte	4,214	930,738	0.7
Lanao del Sur	11,057	933,260	1.8
Leyte	2,951	1,789,158	0.2
Maguindanao	41,988	944,138	5.5
Marinduque	53	227,828	0
Masbate	298,951	892,393	33.7
Misamis Occidental	397	567,642	0.1
Misamis Oriental	3,611	1,415,944	0.4
Mountain Province	?	154,187	?
Negros Occidental	1,821,206	3,059,136	98.7
Negros Oriental	329,263	1,354,995	23.4
North Cotabato	804,329	1,379,747	68.8
Northern Samar	347	589,013	0.1
Nueva Ecija	373	1,955,373	0.2
Nueva Vizcaya	312	421,355	0.1
Occidental Mindoro	18,248	452,971	6.5
Oriental Mindoro	10,373	785,602	1.9
Palawan	332,315	1,104,585	19.6
Pampanga	2,826	2,609,744	0.2
Pangasinan	839	2,956,726	0
Quezon	1,262	1,987,030	0.1
Quirino	101	176,786	0.1
Rizal	14,870	2,484,840	1.5
Romblon	1,474	283,390	0.6
Samar	293	733,377	0.1
Sarangani	1	498,904	0
Siquijor	76	91,066	0.1
Sorsogon	295	740,743	0.1
South Cotabato	914,044	1,365,286	72.3
Southern Leyte	179	399,137	0.1
Sultan Kudarat	536,298	747,087	73.4
Sulu	11	718,290	0
Surigao del Norte	1,064	442,588	0.3
Surigao del Sur	4,424	561,219	1
Tarlac	614	1,273,240	0.1
Tawi-Tawi	51	366,550	0
Zambales	3,276	755,621	0.6
Zamboanga del Norte	3,501	957,997	0.5
Zamboanga del Sur	7,409	1,766,814	0.7
Zamboanga Sibugay	3,702	584,685	2
Metro Manila	199,290	11,855,975	2.5

Sa ibang bansa

Tulad ng maraming iba pang mga etnikong Pilipino tulad ng Ilocano, mayroong mga organisadong samahan ng mga migranteng Hiligaynon na naglalayong ipagdiwang ang kanilang kultura sa pamamagitan ng kanilang sariling mga pamayanan. Maraming mga kilalang organisasyong pampubliko ang nakatuon sa California at Hawaii, bukod sa iba pang mga lokasyon sa Estados Unidos.

Ang ang Hiligaynon ay kadalasang sinasalita sa Panay, Guimaras, Negros, at mga timog na bahagi ng Mindanao.

Mga lugar kung saan sinasalita ang Hiligaynon

Karamihan sa mga Hiligaynon ay mga Kristiyano, na ang karamihan sa mga Kristiyanong ito ay Romano Katoliko . Mayroon ding mas maliit na populasyon ng mga Hiligaynon na Aglipayan, Protestante, at Muslim.

Wika

Ang wikang Hiligaynon ay bahagi ng pamilyang Bisaya ng mga wika sa mga gitnang isla ng Pilipinas, at partikular sa mga Hiligaynon. Sa huli, ito ay isang wikang Malayo-Polinesyo tulad ng maraming iba pang mga wikang sinasalita ng mga pangkat etniko ng Filipino, pati na rin mga wika sa mga kalapit na estado tulad ng Indonesia at Malaysia . Ang wikang ito ay minarkahan ng mala-kantang tunog nito sa pagsasalita, habang mayroon ding mas laganap na tunog na "l" kaysa sa "r" na tunog. Ang kaugnay na wika sa Panay, Kinaray-a, ay katulad ng Hiligaynon ngunit mas matanda. Sa buong bansa, ang Hiligaynon ay nagsasalita ng Tagalog at Ingles bilang pangalawang wika, lalo na sa labas ng Western Visayas. Sa Mindanao naman partikular sa Soccsksargen, maraming mga Hiligaynon ang marunong magsalita ng wikang Cebuano na may Ilonggo accent nang dahil sa impluwensiya ng mga migranteng galing Cebu, Bohol, Siquijor, Negros Oriental at iba pang lugar sa Mindanao na ang wika ay Cebuano na naninirahan sa nasabing rehiyon. Marunong din magsalita ng wikang Ilokano ang iba sa kanila sa pamamagitan ng impluwensya sapagka't naninirahan din sa parehong rehiyon ang mga Ilokano kasama ng mga Hiligaynon.

Nagkaroon din ng overlap sa pagitan ng mga wikang Bisaya tungkol sa bokabularyo at kaalaman ng mga wika ng Hiligaynon. Halimbawa, ang ilang mga bayan sa Capiz ay gumagamit ng mga salitang Aklanon sa kanilang kakayahan sa Hiligaynon, habang ang Kinaray-a at Hiligaynon ay sinasalita ng mga residente ng Guimaras, pati na rin ang mga residente sa ilang bahagi ng southern Iloilo.

Ekonomiya

Ang lokal na ekonomiya ng Hiligaynon ay nakabatay sa agrikultura at pangingisda, pati na rin ang paggawa ng mga habi na tela at sining. Kamakailan lamang, isang estatwa ang itinayo sa Lungsod ng Iloilo na ipinagdiriwang ang mga ambag ng Ilonggo sa agrikultura at pangingisda. Ang "Ang Linay Sang Iloilo" (The Lady of Iloilo) ay tumutukoy sa pagtatanim ng bigas, tubo, at pangingisda, na nakatayo upang bigyang diin ang pang-ekonomiyang kahalagahan ng Iloilo at ang kahalagahan ng Ilonggo sa pangkalahatan.

Pagsasaka

Ang bigas at tubuhan ay makabuluhang mga produktong pang-agrikultura na ginawa nang malaki. Ang mga kasanayan sa paglilinang para sa bigas at tubo ay naitatag nang mabuti sa gitna ng maagang Hiligaynon bago ang pagdating ng mga Espanyol, na nakagawa rin ng alak mula sa katas ng mga pananim na ito. Ang mga Espanyol ay naging mga katalista para sa malakihang produksyon ng agrikultura, hinati ang Panay sa encomienda at inarkila ang mga katutubo ng Panay, kabilang ang Hiligaynon, sa paggawa para sa mga asyenda.

Pagsapit ng ika-19 na siglo, ang industriya ng tubo ay naging mas malawak at moderno dahil sa pagtatagpo ng tumaas na paraang pandaungan at bagong teknolohiya at pampinansyal na mapagkukunan. Isang kautusan ng hari ng Espanya noong 1855 ay nag-utos na buksan ang daungan, da pagaasa sa paglago ng ekonomiya sa ibang lugar lampas sa Maynila. Dahil sa ligtas na lokasyon ng daungan at isang matagal nang kasaysayan ng kalakal, ang Iloilo ay isang perpektong internasyonal na pantalan, kung gayon ay naisama sa internasyonal na kalakalan noong ika-19 na siglo. Ang bise-konsul ng British sa Iloilo, si Nicholas Loney, ay naging instrumento sa pagpapakilala ng mga mapagkukunang panteknikal at pampinansyal sa mga nang mga elite ng asukal. Ang mas mahusay na mga binhi ng tubo ay ipinakilala mula sa Sumatra, at si Loney ay nagsagawa ng pagbili ng mga centrifugal iron mill, pati na rin ang pagbibigay ng mga pautang sa mga nagtatanim. Ang mga ito, na sinamahan ng pangangailangan para sa asukal, ay tumulong upang hikayatin ang paggalaw ng mga nagtatanim ng tubo sa Negros, na pinalawak ang sistemang asyenda dito. Marami sa mga manggagawa (maraming katutubong sa Panay) na bahagi ng sistemang asyenda, ang dumaan, ay naghirap sa ilalim ng mga sugar baron ng mga asyenda, na sa pagitan ay may isang middle class na nagpapanatili ng mga tindahan ng lunsod at mga bangko. Ang istrakturang ito ng klase ay mananatili sa panahon ng Komonwelt at habang ang industriya ng asukal ay inilipat ang pagtuon mula Panay patungong Negros kasunod ng welga sa paggawa noong 1930–1931.

Ang industriya ng asukal noong dekada 1970 hanggang 1980 ay nakaranas ng pagkaligalig habang ang pagbaba ng pananalapi at ang mga ani ay hindi nabayaran, na naging dahilan para sa mga sugar baron na pag-iba-ibahin ang kanilang mga pananim.

Ngayon, ang panungupahang pagsasaka nagpapatuloy na karaniwan sa pag-oorganisa ng paggawa para sa bigas sa Iloilo, isang rehiyonal na tagagawa ng bigas. Para sa produksyon ng asukal, ang mga manggagawa ay binabayaran ng pinakamababa na sahod. Ang agrikultura sa mas maliit na sukat ay mayroon pa rin sa mga kapatagan sa baybayin at mga lambak sa lupain, na may mga pananim tulad ng mais at tabako. Ang kaingin ay at patuloy na ginagamit ng mga magsasaka sa bulubunduking interior ng gitnang Panay, na gumagamit ng mga itak upang putulin ang mga puno. Ang pangangaso ay nagdagdag din sa kabuhayan ng mga magsasaka ngunit nabawasan sa pagkawala ng mga kagubatan mula pa noong 1970s.