Aktinyo

Ang actinium o aktinyo (Kastila: actinio, may sagisag na Ac) ay isang radyoaktibong elementong matatagpuan sa mga inang-bato ng uranyo, at pinanggagalingan ng mga sinag-alpa. Mayroon itong atomikong bilang na 89. Natuklasan ito noong 1899 ni André-Louis Debierne. Ito ang unang elementong hindi primordiyal na elementong radyoaktibo na unang naibukod o naihiwalay, bagaman napansin din noong dati pa ang polonyo, radyum, at radon, subalit hindi naibukod hanggang sa sumapit ang 1902. Ito ang pinakamatagal na istopo (Ac 227). Mayroon itong kalahating-buhay na 21.7 mga taon. Kabilang sa mga katangian nito ang punto ng pagkatunaw (MP o melting point) na 1,050 °C, punto ng pagkulo (BP o boiling point) na 3,200 °C, espesipikong grabidad (SG o specific gravity) na humigit-kumulang sa 10.07, at V na 3. Ito ang elementong nagbigay ng pangalan sa seryeng aktinido, na isang pangkat ng 15 katulad na mga elementong nasa pagitan ng aktinyo at ng lawrencium sa talaang peryodiko.

Aktinyo, ₈₉Ac

Aktinyo
Bigkas sa Ingles	/ækˈtɪniəm/ ​(ak-TIN-ee-əm)
Hitsura	silvery-white, glowing with an eerie blue light; sometimes with a golden cast
Bilang na pangmasa	[227]
Aktinyo sa talahanayang peryodiko
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson La ↑ Ac ↓ (Uqt) radyo ← aktinyo → toryo
Atomikong bilang (Z)	89
Pangkat	n/a
Peryodo	peryodo 7
Bloke	f-bloke
Konpigurasyon ng elektron	[Rn] 6d1 7s2
Mga elektron bawat kapa	2, 8, 18, 32, 18, 9, 2
Katangiang pisikal
Pase sa STP	solido
Punto ng pagkatunaw	1500 K ​(1227 °C, ​2240 °F) (estimated)
Punto ng pagkulo	3500±300 K ​(3200±300 °C, ​5800±500 °F) (extrapolated)
Densidad (malapit sa r.t.)	10 g/cm3
Init ng pusyon	14 kJ/mol
Init ng baporisasyon	400 kJ/mol
Molar na kapasidad ng init	27.2 J/(mol·K)
Katangiang atomiko
Mga estado ng oksidasyon	+2, +3 (isang matapang na panimulang oksido)
Elektronegatibidad	Eskala ni Pauling: 1.1
Mga enerhiyang ionisasyon	Una: 499 kJ/mol Ikalawa: 1170 kJ/mol Ikatlo: 1900 kJ/mol (marami pa)
Radyong Kobalente	215 pm
Mga linyang espektral ng aktinyo
Ibang katangian
Likas na paglitaw	mula sa pagkabulok
Kayarian ng krystal	​face-centered cubic (fcc)
Termal na konduktibidad	12 W/(m⋅K)
Bilang ng CAS	7440-34-8
Kasaysayan
Pagkakatuklas at unang pagbubukod	Friedrich Oskar Giesel (1902, 1903)
Pinangalan ni/ng	André-Louis Debierne (1899)
Pangunahing isotopo ng aktinyo
Iso­topo Abudansya Half-life (t1/2) Paraan ng pagkabulok Produkto 225Ac trace 10 d α 221Fr 226Ac syn 29.37 h β− 226Th ε 226Ra α 222Fr 227Ac trace 21.772 y β− 227Th α 223Fr