Uranyo

Ang uranyo o uranyum (Kastila: uranio, Ingles: uranium, may sagisag na U, atomikong bilang na 92, atomikong timbang na 238.03, punto ng pagkatunaw na 1,132 °C, punto ng pagkulong 3,818 °C, espesipikong grabidad na 18.95, mga balensiyang 3, 4, 5, at 6). Isa itong elementong mabigat, parang pilak ang kaputian, likas na radyoaktibo at parang metal, na madaling sumailalim sa oksidasyon, at nakakalason. Mayroon itong 14 na kilalang mga isotopo, kung saan ang U 238 ang siyang likas na pinakamalaganap. Kabilang ang uranyo sa mga serye ng aktinido at ginagamit ang kanyang isotopong ²³⁵U bilang panggatong na nukleyar, mga panggatong sa mga nukleyar reaktor, at bilang mahalagang sangkap ng mga sandatang nukleyar. Karaniwang matatagpuan ang uranyo sa maliit na bahagi sa mga bato, tubig, lupa, mga halaman, at mga hayop (kabilang ang mga tao). Natuklasan ito ni Martin Heinrich Klaproth noong 1789.

Uranyo, ₉₂U

Uranyo
Bigkas sa Ingles	/jʊˈreɪniəm/ ​(yuu-RAY-nee-əm)
Hitsura	silvery gray metallic; corrodes to a spalling black oxide coat in air
Pamantayang atomikong timbang Ar°(U)	238.02891±0.00003 238.03±0.01 (pinaikli)
Uranyo sa talahanayang peryodiko
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson Nd ↑ U ↓ (Uqh) protactinium ← uranyo → neptunium
Atomikong bilang (Z)	92
Pangkat	n/a
Peryodo	peryodo 7
Bloke	f-bloke
Konpigurasyon ng elektron	[Rn] 5f3 6d1 7s2
Mga elektron bawat kapa	2, 8, 18, 32, 21, 9, 2
Katangiang pisikal
Pase sa STP	solido
Punto ng pagkatunaw	1405.3 K ​(1132.2 °C, ​2070 °F)
Punto ng pagkulo	4404 K ​(4131 °C, ​7468 °F)
Densidad (malapit sa r.t.)	19.1 g/cm3
kapag likido (sa m.p.)	17.3 g/cm3
Init ng pusyon	9.14 kJ/mol
Init ng baporisasyon	417.1 kJ/mol
Molar na kapasidad ng init	27.665 J/(mol·K)
Presyon ng singaw P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 2325 2564 2859 3234 3727 4402
Katangiang atomiko
Mga estado ng oksidasyon	−1, +1, +2, +3, +4, +5, +6 (isang anpoterong oksido)
Elektronegatibidad	Eskala ni Pauling: 1.38
Mga enerhiyang ionisasyon	Una: 597.6 kJ/mol Ikalawa: 1420 kJ/mol
Radyong atomiko	emperiko: 156 pm
Radyong Kobalente	196±7 pm
Radyong Van der Waals	186 pm
Mga linyang espektral ng uranyo
Ibang katangian
Likas na paglitaw	primordiyal
Kayarian ng krystal	​orthorhombic
Bilis ng tunog manipis na bara	3155 m/s (at 20 °C)
Termal na pagpapalawak	13.9 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Termal na konduktibidad	27.5 W/(m⋅K)
Elektrikal na resistibidad	0.280 µΩ⋅m (at 0 °C)
Magnetikong pagsasaayos	paramagnetic
Modulo ni Young	208 GPa
Modulo ng tigas	111 GPa
Bultong modulo	100 GPa
Rasyo ni Poisson	0.23
Subok sa katigasan ni Vickers	1960–2500 MPa
Subok sa katigasan ni Brinell	2350–3850 MPa
Bilang ng CAS	7440-61-1
Kasaysayan
Pagpapangalan	after planet Uranus, itself named after Greek god of the sky Uranus
Pagkakatuklas	Martin Heinrich Klaproth (1789)
Unang pagbubukod	Eugène-Melchior Péligot (1841)
Pangunahing isotopo ng uranyo
Iso­topo Abudansya Half-life (t1/2) Paraan ng pagkabulok Produkto 232U syn 68.9 y SF – α 228Th 233U trace 1.592×105 y SF – α 229Th 234U 0.005% 2.455×105 y SF – α 230Th 235U 0.720% 7.04×108 y SF – α 231Th 236U trace 2.342×107 y SF – α 232Th 238U 99.274% 4.468×109 y α 234Th SF – β−β− 238Pu