Plutonyo
Ang plutonyo, plutonyum, o plutonium[2] (Kastila: plutonio, Ingles: plutonium,daglat o sagisag = Pu) ay isang uri ng mala-pilak na elementong kimikal na may mga katangiang metaliko, at pagka-trans-uranikong elemento. Nalilikha ito sa pamamagitan ng pagpapatama ng mga partikulo sa mga atomo ng uranyo. Mayroon itong 15 isotopo na may masang magula sa 232 magpahanggang 246, at may kalahating-buhay mula magmula 20 minuto magpahanggang 76 milyong taon. Delikadong tumama ito sa utak ng buto ng katawan ng tao sapagkat itinuturing itong isang lasong radyolohiko. Ginagamit ito bilang isang panggatong ng reaktor na nukleyar at maging isang sangkap para sa mga sandatang nukleyar. Magkakapanahong natuklasan ang elementong ito nina G.T. Seaborg, A.C. Wahl, at J.W. Kennedy; ng pangkat nina Edwin M. McMillan at Philip Abelson ng Laboratoryo ng Radyasyon ng Berkeley sa Pamantasan ng California; at ng pangkat nina Egon Bretscher at Norman Feather sa Laboratoryong Cavendish ng Pamantasan ng Cambridge para sa proyetong Tube Alloys, noong 1940. Kabilang sa mga katangian nito ang pagkakaroon ng atomikong bilang na 94, antas o degri ng pagkatunaw na 639oC, antas o degri ng pagkulo 3,235oC, at tiyak na kalubhaan (tiyak na dagsin o espesipikong grabedad) na 19.8.
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Plutonyo | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bigkas sa Ingles | /pluːˈtoʊniəm/ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Alotropiya | see Allotropes of plutonium | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hitsura | kulay-pilak na puti, naninira hanggang maging madilim na kulay abo sa hangin | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bilang na pangmasa | [244] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Plutonyo sa talahanayang peryodiko | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomikong bilang (Z) | 94 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pangkat | n/a | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Peryodo | peryodo 7 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bloke | f-bloke | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Konpigurasyon ng elektron | [Rn] 5f6 7s2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mga elektron bawat kapa | 2, 8, 18, 32, 24, 8, 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Katangiang pisikal | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pase sa STP | solido | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Punto ng pagkatunaw | 912.5 K (639.4 °C, 1182.9 °F) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Punto ng pagkulo | 3505 K (3228 °C, 5842 °F) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Densidad (malapit sa r.t.) | 19.85 g/cm3 (239Pu)[1] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| kapag likido (sa m.p.) | 16.63 g/cm3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Init ng pusyon | 2.82 kJ/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Init ng baporisasyon | 333.5 kJ/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Molar na kapasidad ng init | 35.5 J/(mol·K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Presyon ng singaw
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Katangiang atomiko | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mga estado ng oksidasyon | +2, +3, +4, +5, +6, +7, +8 (isang anpoterong oksido) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektronegatibidad | Eskala ni Pauling: 1.28 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mga enerhiyang ionisasyon |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Radyong atomiko | emperiko: 159 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Radyong Kobalente | 187±1 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ibang katangian | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Likas na paglitaw | mula sa pagkabulok | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kayarian ng krystal | monoclinic | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bilis ng tunog | 2260 m/s | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Termal na pagpapalawak | 46.7 µm/(m⋅K) (at 25 °C) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Termal na konduktibidad | 6.74 W/(m⋅K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektrikal na resistibidad | 1.460 µΩ⋅m (at 0 °C) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Magnetikong pagsasaayos | paramagnetic | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Modulo ni Young | 96 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Modulo ng tigas | 43 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rasyo ni Poisson | 0.21 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bilang ng CAS | 7440-07-5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kasaysayan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pagpapangalan | galing sa dwarf planet na Pluto, kung saan nagmula ang pangalan sa isang klasikong diyos ng impyerno na si Pluto | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pagkakatuklas | Glenn T. Seaborg, Arthur Wahl, Joseph W. Kennedy, Edwin McMillan (1940–1941) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pangunahing isotopo ng plutonyo | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mga sanggunian Baguhin
- ↑ Calculated from the atomic weight and the atomic volume. The unit cell, containing 16 atoms, has a volume of 319.96 cubic Å, according to Siegfried S. Hecker (2000). "Plutonium and its alloys: from atoms to microstructure" (PDF). Los Alamos Science. 26: 331.. This gives a density for 239Pu of (1.66053906660×10−24g/dalton×239.0521634 daltons/atom×16 atoms/unit cell)/(319.96 Å3/unit cell × 10−24cc/Å3) or 19.85 g/cc.
- ↑ Gaboy, Luciano L. Plutonium, plutonyo, plutonyum - Gabby's Dictionary: Praktikal na Talahuluganang Ingles-Filipino ni Gabby/Gabby's Practical English-Filipino Dictionary, GabbyDictionary.com.; Paunawa: may kamaliang nailagay sa diksyunaryong ito: ang paglalarawan ng plutonium ay nailagay sa entradang dapat na para sa platinum ngunit mayroon ding nakahiwalay na isa pang entrada para sa mismong plutonium na mas maikli lang.