Mangganiso

Ang mangganeso o manganese ay isang elementong kimikal na may simbolong Mn at bilang atomikong 25. Ito ay matatagpuan bilang isang malayang elemento sa kalikasan(na kadalasang kasama ng bakal) at maraming mga mineral. Ang manganeso ay isang metal na may mahalagang industriyal na mga paggamit na metal alloy partikular sa mga hindi kinakalawang na asero. Sa kasaysayan, ang manganeso ay ipinangalan sa iba't ibang mga itim na mineral gaya ng pyrolusite) mula sa parehong rehiyon ng Magnesia sa Gresya na nagbigay ng mga pangalang may katulad na tunog na magnesium, Mg, at magnetite na isang ore ng elementong bakal na Fe. Noong mga gitnang ika-18 siglo, ginamit ng kimikang Swedish na si Carl Wilhelm Scheele ang pyrolusite upang lumikha ng chlorine. May kamalayan sina Scheele at iba na ang pyrolusite (alam ngayong ang manganese dioxide) ay naglalaman ng isang bagong elemento ngunit hindi nila nagawang maihiwalay ito. Si Johan Gottlieb Gahn ang una na maghiwalay ng isang hindi purong sampol ng metal na manganeso noong 1774 sa pamamagitan ng pagpapaliit ng dioksido ng karbono. Ang Manganese phosphating ay ginagamit bilang paggamot para sa pagpipigil ng kalawan at korsyon. Depende sa estadong oksidasyon, ang mga ion na mangganeso ay may iba't ibang mga kulay ay ginagamit pang industriyal bilang mga pigmento. Ang mga is permanganate ng mga alkali at mga alkaline earth metal ay mga makapangyariahang oksidante. Ang dioksiding mangganeso ay ginagamit bilang katodong materyal sa zinc-carbon at mga alkalinong baterya. Sa biolohiya, ang mga manganese(II) ion ay gumagampan bilang mga kopaktor para sa malaking uri ng mga ensaym na may maraming mga katungkulan. Ang mga ensaym na mangganeso ay partikular na mahalaga sa detoksipikasyon ng superoksidong mga malayang radikal sa mga organismo na kailangang makitungo sa elemental na oksiheno. Ang mangganeso ay gumagampan rin ng nag-eebolb na oksihenong komplex ng mga potosintetikong halaman.

Manganese, ₂₅Mn

Pure manganese cube and oxidized manganese chips
Manganese
Bigkas sa Ingles	/ˈmæŋɡəniːz/ ​(MANG-gə-neez)
Hitsura	silvery metallic
Pamantayang atomikong timbang Ar°(Mn)	54.938043±0.000002 54.938±0.001 (pinaikli)
Manganese sa talahanayang peryodiko
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson - ↑ Mn ↓ Tc chromium ← manganese → iron
Atomikong bilang (Z)	25
Pangkat	pangkat 7
Peryodo	peryodo 4
Bloke	d-block
Konpigurasyon ng elektron	[Ar] 3d5 4s2
Mga elektron bawat kapa	2, 8, 13, 2
Katangiang pisikal
Pase sa STP	solid
Punto ng pagkatunaw	1519 K ​(1246 °C, ​2275 °F)
Punto ng pagkulo	2334 K ​(2061 °C, ​3742 °F)
Densidad (malapit sa r.t.)	7.21 g/cm3
kapag likido (sa m.p.)	5.95 g/cm3
Init ng pusyon	12.91 kJ/mol
Init ng baporisasyon	221 kJ/mol
Molar na kapasidad ng init	26.32 J/(mol·K)
Presyon ng singaw P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1228 1347 1493 1691 1955 2333
Katangiang atomiko
Mga estado ng oksidasyon	−3, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6, +7 (depende sa katayuan ng oksidasyon, isang asidiko, panimla, o anpoterong oksido)
Elektronegatibidad	Eskala ni Pauling: 1.55
Mga enerhiyang ionisasyon	(marami pa)
Radyong atomiko	emperiko: 127 pm
Radyong Kobalente	139±5 (low spin), 161±8 (high spin) pm
Mga linyang espektral ng manganese
Ibang katangian
Likas na paglitaw	primordiyal
Kayarian ng krystal	​body-centered cubic (bcc)
Bilis ng tunog manipis na bara	5150 m/s (at 20 °C)
Termal na pagpapalawak	21.7 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Termal na konduktibidad	7.81 W/(m⋅K)
Elektrikal na resistibidad	1.44 µ Ω⋅m (at 20 °C)
Magnetikong pagsasaayos	paramagnetic
Modulo ni Young	198 GPa
Bultong modulo	120 GPa
Eskala ni Mohs sa katigasan	6.0
Subok sa katigasan ni Brinell	196 MPa
Bilang ng CAS	7439-96-5
Kasaysayan
Pagkakatuklas	Torbern Olof Bergman (1770)
Unang pagbubukod	Johann Gottlieb Gahn (1774)
Pangunahing isotopo ng manganese
Iso­topo Abudansya Half-life (t1/2) Paraan ng pagkabulok Produkto 52Mn syn 5.591 d ε - 52Cr β+ 0.575 52Cr γ 0.7, 0.9, 1.4 - 53Mn trace 3.74×106 y ε - 53Cr 54Mn syn 312.3 d ε 1.377 54Cr γ 0.834 - 55Mn 100% Ang 55Mn ay tumatagal sa may 30 neutron