- Para sa ibang gamit, tingnan ang Tanso (paglilinaw).
- Para sa ibang gamit, tingnan ang Tumbaga (paglilinaw).
Ang tanso (tinatawag ding kobre, o tumbaga[5]; Kastila: cobre; Ingles: copper) ay isang elementong kimikal. Mayroon itong atomikong bilang na 29 at may simbolong Cu (mula sa salitang cuprum ng Latin). Kabilang din sa pag-aaring katangian nito ang pagkakaroon ng atomikong timbang na 63.54, punto ng pagkatunaw na 1,083 °C, punto ng pagkulo 2,595 °C, espesipikong grabidad na 8.96, at balensiyang 1 at 2. Isa itong malambot at madaling mahubog na kulay kapeng metal, at isa ring magandang konduktor ng kuryente. Ginagamit ito sa paggawa ng mga kawad ng kuryente, sa mga tubo ng tubig, at hindi kinakalawang na mga piyesa ng makinarya, partikular na kapag hinalo sa ibang mga metal upang maging bronse.[6]
Tanso, 29Cu |
|
Hitsura | red-orange metallic luster |
---|
Pamantayang atomikong timbang Ar°(Cu) | - 63.546±0.003
- 63.546±0.003 (pinaikli)[1]
|
---|
|
|
Atomikong bilang (Z) | 29 |
---|
Pangkat | pangkat 11 |
---|
Peryodo | peryodo 4 |
---|
Bloke | d-block |
---|
Konpigurasyon ng elektron | [Ar] 3d10 4s1 |
---|
Mga elektron bawat kapa | 2, 8, 18, 1 |
---|
|
Pase sa STP | solido |
---|
Punto ng pagkatunaw | 1357.77 K (1084.62 °C, 1984.32 °F) |
---|
Punto ng pagkulo | 2835 K (2562 °C, 4643 °F) |
---|
Densidad (malapit sa r.t.) | 8.96 g/cm3 |
---|
kapag likido (sa m.p.) | 8.02 g/cm3 |
---|
Init ng pusyon | 13.26 kJ/mol |
---|
Init ng baporisasyon | 300.4 kJ/mol |
---|
Molar na kapasidad ng init | 24.440 J/(mol·K) |
---|
Presyon ng singaw
P (Pa)
|
1
|
10
|
100
|
1 k
|
10 k
|
100 k
|
---|
at T (K)
|
1509
|
1661
|
1850
|
2089
|
2404
|
2834
|
---|
|
|
Mga estado ng oksidasyon | −2, 0,[2] +1, +2, +3, +4 (isang katamtamang panimulang oksido) |
---|
Elektronegatibidad | Eskala ni Pauling: 1.90 |
---|
Mga enerhiyang ionisasyon | - Una: 745.5 kJ/mol
- Ikalawa: 1957.9 kJ/mol
- Ikatlo: 3555 kJ/mol
- (marami pa)
|
---|
Radyong atomiko | emperiko: 128 pm |
---|
Radyong Kobalente | 132±4 pm |
---|
Radyong Van der Waals | 140 pm |
---|
Mga linyang espektral ng tanso |
|
Likas na paglitaw | primordiyal |
---|
Kayarian ng krystal | face-centered cubic (fcc) |
---|
Bilis ng tunog manipis na bara | (annealed) 3810 m/s (sa r.t.) |
---|
Termal na pagpapalawak | 16.5 µm/(m⋅K) (at 25 °C) |
---|
Termal na konduktibidad | 401 W/(m⋅K) |
---|
Elektrikal na resistibidad | 16.78 nΩ⋅m (at 20 °C) |
---|
Magnetikong pagsasaayos | diamagnetic[3] |
---|
Molar na magnetikong susseptibilidad | −5.46×10−6 cm3/mol[4] |
---|
Modulo ni Young | 110–128 GPa |
---|
Modulo ng tigas | 48 GPa |
---|
Bultong modulo | 140 GPa |
---|
Rasyo ni Poisson | 0.34 |
---|
Eskala ni Mohs sa katigasan | 3.0 |
---|
Subok sa katigasan ni Vickers | 343–369 MPa |
---|
Subok sa katigasan ni Brinell | 235–878 MPa |
---|
Bilang ng CAS | 7440-50-8 |
---|
|
Pagpapangalan | after Cyprus, principal mining place in Roman era (Cyprium) |
---|
Pagkakatuklas | Middle East (9000 BC) |
---|
Simbolo | "Cu": from Latin cuprum |
---|
|
Isotopo
|
Abudansya
|
Half-life (t1/2)
|
Paraan ng pagkabulok
|
Produkto
|
---|
63Cu
|
69.15%
|
matatag
|
---|
64Cu
|
syn
|
12.70 h
|
ε
|
64Ni
|
---|
β−
|
64Zn
| 65Cu
|
30.85%
|
matatag
|
---|
67Cu
|
syn
|
61.83 h
|
β− |
67Zn
|
---|
|
Kategorya: Tanso |
Karaniwang ginagamit ang tanso bilang konduktor ng kuryente, isang materyal sa paggawa ng mga gusali, at bilang isang bahagi ng maraming mga haluang metal o aloy. Isa rin itong kinakailangang nutriente sa lahat ng mga mataas na halaman at hayop. Sa mga hayop, kasama ang tao, unang-unang matatagpuan ang tanso sa dugo. Sa sapat na dami, malason at nakakamatay ang tanso sa mga organismo.