Wikipedia

Tanso (elemento)

Para sa ibang gamit, tingnan ang Tanso (paglilinaw).
Para sa ibang gamit, tingnan ang Tumbaga (paglilinaw).

Ang tanso (tinatawag ding kobre, o tumbaga[5]; Kastila: cobre; Ingles: copper) ay isang elementong kimikal. Mayroon itong atomikong bilang na 29 at may simbolong Cu (mula sa salitang cuprum ng Latin). Kabilang din sa pag-aaring katangian nito ang pagkakaroon ng atomikong timbang na 63.54, punto ng pagkatunaw na 1,083 °C, punto ng pagkulo 2,595 °C, espesipikong grabidad na 8.96, at balensiyang 1 at 2. Isa itong malambot at madaling mahubog na kulay kapeng metal, at isa ring magandang konduktor ng kuryente. Ginagamit ito sa paggawa ng mga kawad ng kuryente, sa mga tubo ng tubig, at hindi kinakalawang na mga piyesa ng makinarya, partikular na kapag hinalo sa ibang mga metal upang maging bronse.[6]

Tanso, 29Cu
Native copper (~4 cm in size)
Tanso
Hitsurared-orange metallic luster
Pamantayang atomikong timbang Ar°(Cu)
  • 63.546±0.003
  • 63.546±0.003 (pinaikli)[1]
Tanso sa talahanayang peryodiko
Hydrogen Helium
Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon
Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon
Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton
Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon
Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon
Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson
–
↑
Cu
↓
Ag
nickel ← tanso → zinc
Atomikong bilang (Z)29
Pangkatpangkat 11
Peryodoperyodo 4
Bloke  d-block
Konpigurasyon ng elektron[Ar] 3d10 4s1
Mga elektron bawat kapa2, 8, 18, 1
Katangiang pisikal
Pase sa STPsolido
Punto ng pagkatunaw1357.77 K ​(1084.62 °C, ​1984.32 °F)
Punto ng pagkulo2835 K ​(2562 °C, ​4643 °F)
Densidad (malapit sa r.t.)8.96 g/cm3
kapag likido (sa m.p.)8.02 g/cm3
Init ng pusyon13.26 kJ/mol
Init ng baporisasyon300.4 kJ/mol
Molar na kapasidad ng init24.440 J/(mol·K)
Presyon ng singaw
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T (K) 1509 1661 1850 2089 2404 2834
Katangiang atomiko
Mga estado ng oksidasyon−2, 0,[2] +1, +2, +3, +4 (isang katamtamang panimulang oksido)
ElektronegatibidadEskala ni Pauling: 1.90
Mga enerhiyang ionisasyon
  • Una: 745.5 kJ/mol
  • Ikalawa: 1957.9 kJ/mol
  • Ikatlo: 3555 kJ/mol
  • (marami pa)
Radyong atomikoemperiko: 128 pm
Radyong Kobalente132±4 pm
Radyong Van der Waals140 pm
Color lines in a spectral range
Mga linyang espektral ng tanso
Ibang katangian
Likas na paglitawprimordiyal
Kayarian ng krystal ​face-centered cubic (fcc)
Face-centered cubic crystal structure for tanso
Bilis ng tunog manipis na bara(annealed)
3810 m/s (sa r.t.)
Termal na pagpapalawak16.5 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Termal na konduktibidad401 W/(m⋅K)
Elektrikal na resistibidad16.78 nΩ⋅m (at 20 °C)
Magnetikong pagsasaayosdiamagnetic[3]
Molar na magnetikong susseptibilidad−5.46×10−6 cm3/mol[4]
Modulo ni Young110–128 GPa
Modulo ng tigas48 GPa
Bultong modulo140 GPa
Rasyo ni Poisson0.34
Eskala ni Mohs sa katigasan3.0
Subok sa katigasan ni Vickers343–369 MPa
Subok sa katigasan ni Brinell235–878 MPa
Bilang ng CAS7440-50-8
Kasaysayan
Pagpapangalanafter Cyprus, principal mining place in Roman era (Cyprium)
PagkakatuklasMiddle East (9000 BC)
Simbolo"Cu": from Latin cuprum
Pangunahing isotopo ng tanso
Iso­topo Abudansya Half-life (t1/2) Paraan ng pagkabulok Produkto
63Cu 69.15% matatag
64Cu syn 12.70 h ε 64Ni
β− 64Zn
65Cu 30.85% matatag
67Cu syn 61.83 h β− 67Zn
Kategorya Kategorya: Tanso

Karaniwang ginagamit ang tanso bilang konduktor ng kuryente, isang materyal sa paggawa ng mga gusali, at bilang isang bahagi ng maraming mga haluang metal o aloy. Isa rin itong kinakailangang nutriente sa lahat ng mga mataas na halaman at hayop. Sa mga hayop, kasama ang tao, unang-unang matatagpuan ang tanso sa dugo. Sa sapat na dami, malason at nakakamatay ang tanso sa mga organismo.

Mga sanggunianBaguhin

  1. ↑ "Standard Atomic Weights: Copper". CIAAW. 1969.
  2. ↑ Moret, Marc-Etienne; Zhang, Limei; Peters, Jonas C. (2013). "A Polar Copper–Boron One-Electron σ-Bond". J. Am. Chem. Soc. 135 (10): 3792–3795. doi:10.1021/ja4006578. PMID 23418750.
  3. ↑ Lide, D. R., pat. (2005). "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds". CRC Handbook of Chemistry and Physics (PDF) (ika-86th (na) edisyon). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5. Tinago mula sa orihinal (PDF) noong 2011-03-03.
  4. ↑ Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pa. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
  5. ↑ English, Leo James (1977). "Tanso, kobre, tumbaga, copper". Tagalog-English Dictionary (sa wikang Ingles). Congregation of the Most Holy Redeemer. ISBN 9710810731.
  6. ↑ Gaboy, Luciano L. Copper, tanso, kobre - Gabby's Dictionary: Praktikal na Talahuluganang Ingles-Filipino ni Gabby/Gabby's Practical English-Filipino Dictionary, GabbyDictionary.com.
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tanso_(elemento)&oldid=1989707"