Tingga

Ang tingga (Ingles: lead) ay isang elementong gumagamit sa sagisag na Pb (Latin: plumbum) at bilang atomikong 82. Isang ito malambot, mahinang klase, at natutuping metal ngunit kabilang ito sa grupo ng mga mabibigat na metal. Kulay bughaw na may puti ang sariwang-hiwa na tingga pero nagiging abo ang kulay nito kapag na hanginan. Nagiging tila pilak ito kapag natunaw.

Tingga, ₈₂Pb

Tingga
Bigkas sa Ingles	/ˈlɛd/ ​(led)
Hitsura	metallic gray
Pamantayang atomikong timbang Ar°(Pb)	[206.14, 207.94] 207.2±1.1 (pinaikli)
Tingga sa talahanayang peryodiko
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson Sn ↑ Pb ↓ Fl thallium ← tingga → bismuth
Atomikong bilang (Z)	82
Pangkat	pangkat 14 (grupong karbono)
Peryodo	peryodo 6
Bloke	p-bloke
Konpigurasyon ng elektron	[Xe] 4f14 5d10 6s2 6p2
Mga elektron bawat kapa	2, 8, 18, 32, 18, 4
Katangiang pisikal
Pase sa STP	solido
Punto ng pagkatunaw	600.61 K ​(327.46 °C, ​621.43 °F)
Punto ng pagkulo	2022 K ​(1749 °C, ​3180 °F)
Densidad (malapit sa r.t.)	11.34 g/cm3
kapag likido (sa m.p.)	10.66 g/cm3
Init ng pusyon	4.77 kJ/mol
Init ng baporisasyon	179.5 kJ/mol
Molar na kapasidad ng init	26.650 J/(mol·K)
Presyon ng singaw P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 978 1088 1229 1412 1660 2027
Katangiang atomiko
Mga estado ng oksidasyon	−4, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4 (isang anpoterong oksido)
Elektronegatibidad	Eskala ni Pauling: 2.33 (in +4), 1.87 (in +2)
Mga enerhiyang ionisasyon	Una: 715.6 kJ/mol Ikalawa: 1450.5 kJ/mol Ikatlo: 3081.5 kJ/mol
Radyong atomiko	emperiko: 175 pm
Radyong Kobalente	146±5 pm
Radyong Van der Waals	202 pm
Mga linyang espektral ng tingga
Ibang katangian
Kayarian ng krystal	​face-centered cubic (fcc) a=495.08 pm
Bilis ng tunog manipis na bara	1190 m/s (sa r.t.) (annealed)
Termal na pagpapalawak	28.9 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Termal na konduktibidad	35.3 W/(m⋅K)
Elektrikal na resistibidad	208 nΩ⋅m (at 20 °C)
Magnetikong pagsasaayos	diamagnetic
Molar na magnetikong susseptibilidad	−23.0×10−6 cm3/mol (at 298 K)
Modulo ni Young	16 GPa
Modulo ng tigas	5.6 GPa
Bultong modulo	46 GPa
Rasyo ni Poisson	0.44
Eskala ni Mohs sa katigasan	1.5
Subok sa katigasan ni Brinell	38–50 MPa
Bilang ng CAS	7439-92-1
Kasaysayan
Pagkakatuklas	Middle East (7000 BCE)
Simbolo	"Pb": from Latin plumbum
Pangunahing isotopo ng tingga
Iso­topo Abudansya Half-life (t1/2) Paraan ng pagkabulok Produkto 204Pb 1.4% matatag 206Pb 24.1% matatag 207Pb 22.1% matatag 208Pb 52.4% matatag
Isotopic abundances vary greatly by sample

Ginagamit ang tingga sa paggawa ng mga gusali, mga baterya, mga bala, mga pabigat, bahagi ng mga hinalong mga metal, at pananggalang ng radyasyon. Ito ang may pinakamataas na bilang atomiko sa lahat ng mga matatatag na elemento, ngunit ang ikalawang may pinakamataas na bilang, ang bismuto, ay may half-life o kalahating-buhay na napakahaba (mas mahaba pa sa edad ng kalawakan) na aaari din itong ituring na matatag. Ang apat nitong matatag na isotopyo ay mayroong 82 na proton, isang "mahiwagang numero" sa modelong nukleyar na balat (nuclear shell model) ng mga nukleong atomiko (atomic nuclei).

Nakalalason ang tingga sa mga hayop sa mga pamamaraang pagsira nito sa sistemang pang-ugat at sa pagdulot nito ng mga sakit sa utak. Nakakagawa din ito ng mga sakit sa dugo sa mga hayop. Gaya ng asoge, isa ring mabigat na metal, mabisang lason sa ugat o neurotoxin ang tingga na naiipon sa mga malalambot na laman at sa mga buto. Ang pagkalason sa tingga ay naiulat na sa kasaysayan ng Roma, Gresya, at Tsina.