Asoge

Ang asoge o merkuryo (Kastila: mercurio, Ingles: mercury /ˈmɜrkjʊri/ MER-kyə-ree, quicksilver (/ˈkwɪksɪlvər/) o hydrargyrum (/haɪˈdrɑrdʒɨrəm/ hye-DRAR-ji-rəm)), ay isang elementong kemikal nay may gamit sa simbolong Hg (Griyegong Latinisado: hydrargyrum, mula sa "hydr-" na ang ibigsabihin ay matubig o likido at "argyros" na ang ibig sabihin ay pilak). Ang bilang atomiko nito ay 80.

Asoge, ₈₀Hg

Asoge
Hitsura	shiny, silvery liquid
Pamantayang atomikong timbang Ar°(Hg)	200.592±0.003 200.59±0.01 (pinaikli)
Asoge sa talahanayang peryodiko
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson Cd ↑ Hg ↓ Cn gold ← asoge → thallium
Atomikong bilang (Z)	80
Pangkat	pangkat 12
Peryodo	peryodo 6
Bloke	d-block
Konpigurasyon ng elektron	[Xe] 4f14 5d10 6s2
Mga elektron bawat kapa	2, 8, 18, 32, 18, 2
Katangiang pisikal
Pase sa STP	liquid
Punto ng pagkatunaw	234.3210 K ​(−38.8290 °C, ​−37.8922 °F)
Punto ng pagkulo	629.88 K ​(356.73 °C, ​674.11 °F)
Densidad (malapit sa r.t.)	13.534 g/cm3
Puntong triple	234.3156 K, ​1.65×10−7 kPa
Puntong kritikal	1750 K, 172.00 MPa
Init ng pusyon	2.29 kJ/mol
Init ng baporisasyon	59.11 kJ/mol
Molar na kapasidad ng init	27.983 J/(mol·K)
Presyon ng singaw P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 315 350 393 449 523 629
Katangiang atomiko
Mga estado ng oksidasyon	−2 , +1, +2 (isang katamtamang panimulang oksido)
Elektronegatibidad	Eskala ni Pauling: 2.00
Mga enerhiyang ionisasyon	Una: 1007.1 kJ/mol Ikalawa: 1810 kJ/mol Ikatlo: 3300 kJ/mol
Radyong atomiko	emperiko: 151 pm
Radyong Kobalente	132±5 pm
Radyong Van der Waals	155 pm
Ibang katangian
Kayarian ng krystal	​rhombohedral
Bilis ng tunog	liquid: 1451.4 m/s (at 20 °C)
Termal na pagpapalawak	60.4 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Termal na konduktibidad	8.30 W/(m⋅K)
Elektrikal na resistibidad	961 nΩ⋅m (at 25 °C)
Magnetikong pagsasaayos	diamagnetic
Molar na magnetikong susseptibilidad	−33.44×10−6 cm3/mol (293 K)
Bilang ng CAS	7439-97-6
Kasaysayan
Pagkakatuklas	Ancient Egyptians (before 1500 BCE)
Simbolo	"Hg": from its Latin name hydrargyrum, itself from Greek hydrárgyros, 'water-silver'
Pangunahing isotopo ng asoge
Iso­topo Abudansya Half-life (t1/2) Paraan ng pagkabulok Produkto 194Hg syn 444 y ε 194Au 195Hg syn 9.9 h ε 195Au 196Hg 0.15% matatag 197Hg syn 64.14 h ε 197Au 198Hg 10.04% matatag 199Hg 16.94% matatag 200Hg 23.14% matatag 201Hg 13.17% matatag 202Hg 29.74% matatag 203Hg syn 46.612 d β− 203Tl 204Hg 6.82% matatag

Isang mabigat at tila pilak na metal, ang asoge ay isa sa anim na elementong kemikal na tila tubig sa pangkaraniwang temperatura at presyon, gaya ng sesyo, pransiyo, galyo, bromina at rubidyo. Ang asoge ang katangi-tanging metal na tila tubig na ginagamit sa panukat ng temperatura at presyun. Sa temperatura ng pagkatunaw na −38.83 °C at sa temperatura ng pagkulo sa 356.73 °C, ang asoge ang may pinakamanipis na antas kung kailan ito tila tubig kumpara sa anumaang metal.

Nahahanap ang asoge sa kung saan-sang lugar sa daigdig gaya ng mga deposito ng sinabar (cinnabar, asogeng asuprido o mercuric sulfide), na pinagkukunan ng pulang pangkulay na bermilyon, na halos nakukuha lamang sa tinastas na sinabar. Pawang nakalalason ang sinabar kapag nilanghap o nilunok ang mga alikabok nito. Ang pagkalason mula sa asoge ay maaaring resulta ng padapo sa mga natutunaw na uri nito (gaya ng asogeng klorido o mercuric chloride, o kaya methylmercury), paglanghap ng usok na asoge, o pagkain ng mga isdang na kinontamina ng elementong ito.

Ginagamit ang asoge sa mga termometro, barometro, manometro, float valve, at iba pang mga aparato. Ang mga haka-haka tungkol sa nakalalason nitong katangian ay nagdulot sa pagpapalit sa mga termometro at espigmomanometro (metrong sumusukat sa presyon ng dugo) na may laman nito sa mga ospital at iba pang klinika ng mga instrumentong ang ginagamit ay hango sa alkohol, digital, o termistor. Nananatili itong ginagamit sa iba't ibang instrumento at eksperimentong pang-agham. pati rin sa paggawa ng amalgam na ngipin sa mga operasyong dental. Sa mga pailaw, ang kuryente ay dumadaan sa usok ng asoge sa isang tubong posporo para makagawa ng isang shortwave ultraviolet na liwanag na nagdudulot ng pagkaliwanag ng posporo para makagawa ng nakikitang ilaw.