Oksihino

Ang oksiheno (Ingles: oxygen; Espanyol: oxígeno) ay isang elementong kimikal sa talahanayang peryodiko na sinasagisag ng simbolong O at nagtataglay ng atomikong bilang 8. Ang oksihena ay walang amoy, walang lasa, at hindi metaliko. Kailangan ito upang makalikha ng apoy at magkaroon ng reaksiyon sa mga metalikong elemento para lumikha nang mga pangunahing oxide. Ginagamit ito sa welding, hinahalo ito sa acetylene upang makagawa ng napakainit na apoy. Ginagamit din ito sa mga space rockets, ito ay ginagawang gasolina upang matulungan itong lumipad nang mataas. Ang oksiheno rin ay mahalaga sa paggawa ng apoy. Kung wala ito, hindi makakagawa ng apoy. Ang importanteng pangkat-atomiko (molecule) ng Oksiheno ay ang Ozone, ito ay tumutulong sa pagpigil sa ultraviolet na sinag.

Oxygen, ₈O

Liquid oxygen boiling (O2)
Oxygen
Allotropes	O2, O3 (osono) at marami pa (tingnan ang mga alotropo ng oksiheno)
Appearance	gas: colorless liquid and solid: pale blue
Standard atomic weight Ar°(O)
	[15.99903, 15.99977] 15.999±0.001 (pinaikli)
Abundance
in the Earth's crust	461000 ppm
Oxygen sa talahanayang peryodiko
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson – ↑ O ↓ S nitrogen ← oxygen → fluorine
Atomikong bilang (Z)	8
Group	16
Period	2
Block	p-block
Electron configuration	[He] 2s2 2p4
Electrons per shell	2, 6
Physical properties
Phase at STP	gas
Melting point	(O2) 54.36 K ​(−218.79 °C, ​−361.82 °F)
Boiling point	(O2) 90.188 K ​(−182.962 °C, ​−297.332 °F)
Density (at STP)	1.429 g/L
when liquid (at b.p.)	1.141 g/cm3
Triple point	54.361 K, ​0.1463 kPa
Critical point	154.581 K, 5.043 MPa
Heat of fusion	(O2) 0.444 kJ/mol
Heat of vaporization	(O2) 6.82 kJ/mol
Molar heat capacity	(O2) 29.378 J/(mol·K)
Vapor pressure P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K)       61 73 90
Atomic properties
Oxidation states	−2, −1, 0, +1, +2
Electronegativity	Pauling scale: 3.44
Ionization energies	1st: 1313.9 kJ/mol 2nd: 3388.3 kJ/mol 3rd: 5300.5 kJ/mol (more)
Covalent radius	66±2 pm
Van der Waals radius	152 pm
Mga linyang espektral ng oxygen
Other properties
Natural occurrence	primordiyal
Crystal structure	​cubic (cP16)
Lattice constant	a = 678.28 pm (at t.p.)
Thermal conductivity	26.58×10−3  W/(m⋅K)
Magnetic ordering	paramagnetic
Molar magnetic susceptibility	+3449.0×10−6 cm3/mol (293 K)
Speed of sound	330 m/s (gas, at 27 °C)
CAS Number	7782-44-7
History
Discovery	Michael Sendivogius Carl Wilhelm Scheele (1604, 1771)
Named by	Antoine Lavoisier (1777)
Isotopes of oxygen
Main isotopes Decay abun­dance half-life (t1/2) mode pro­duct 15O trace 122.266 s β+100% 15N 16O 99.8% stable 17O 0.0380% stable 18O 0.205% stable

Ang isa sa mga unang na kilala ng mga eksperimento sa mga relasyon sa pagitan ng pagkasunog at air ay isinasagawa sa pamamagitan ng Philon ng Byzantium, Griyego manunulat ng ikalawang siglo BC, na kung saan ay nagkaroon ng isa sa kanyang mga mekanika interes. Sa kanyang Pneumatika, Philo sinusunod na inverting isang daluyan ng higit sa isang nasusunog kandila at paglalagay ng tubig sa paligid ng leeg ng daluyan ng sinundan na tubig ilang tumataas papunta sa leeg. Philo mali ipinapalagay na ang mga bahagi ng hangin ng mga lalagyan ay na-convert sa sunog klasikong elemento, at sa gayon ay magagawang upang makatakas sa pamamagitan ng pores ng salamin. Maraming siglo mamaya, Leonardo da Vinci, batay sa mga trabaho ng Philon, nabanggit na ang isang bahagi ng air ay natupok sa panahon ng pagkasunog at hinga.

Sa dulo ng ikalabimpito siglo, Robert Boyle di-napatutunayang na naka ay kailangan para sa pagkasunog. Ingles kimiko John Mayow pino ang trabaho na ito sa pamamagitan ng pagpapakita na ang apoy ay nangangailangan lamang ng isang bahagi ng hangin na siya ay tinatawag na spiritus nitroaereus o lamang nitroaereus. Sa isang eksperimento, siya ay natagpuan na ang paglalagay ng alinman sa isang mouse o isang naiilawan kandila sa isang saradong lalagyan sa ibabaw ng tubig kinuha ang tubig sa tumaas at palitan 1/14 volume ng air bago suffocating bagay ng karanasan. Mula ito, siya ay dapat nitroaereus ay natupok sa parehong paghinga at pagkasunog.

Mayow nabanggit na antimonyo nadagdagan sa bigat kapag nainitan, at natukoy na ang nitroaereus ay dapat na ipagsama sa mga ito. Gayundin naisip na ang mga baga na pinaghiwalay ang nitroaereus nakahiwalay air at pumasa ito sa dugo at hayop na init at kalamnan kilusan nagresulta mula sa reaksiyon ng nitroaereus na may ilang mga sangkap sa katawan. Ulat ng mga ito at iba pang mga eksperimento at mga ideya ay nai-publish sa 1668 sa kanyang Duo work Tractatus sa treatise "De respiratione".

Ang mga elemento ng oxygen ay natuklasan sa pamamagitan ng Suweko parmasyutiko Carl Wilhelm Scheele sa 1771, ngunit ang kanyang trabaho ay hindi makatanggap ng agarang pagkilala. Maraming ipatungkol ang Joseph Priestley ng pagtuklas, na naganap nang nakapag-iisa sa 1 Agosto 1774.

Ang salitang oxygen ay mula sa mga panlaping oxy- at -gen, mga salitang Griyegong na nangangahulugang "matalas, asido" at "tagalikha". Ipinangalan ito ni Lavoisier noong 1774 pagkatapos makapansin na may maraming mga asido na naglalaman ng oksiheno.