Simbahang Katolikong Romano

Para sa ibang mga gamit ng kataga, tingnan ang Katolisismo.

Ang Simbahang Katolika, na kilala rin bilang Iglesya Katolika, Simbahang Romano Katoliko ay ang pinakamalaking Kristiyanong simbahan na pinamumunuan ng Obispo ng Roma. At ito ang pinakamatandang institusyon sa mundo, na halos 2000 taon na ang nakalipas, mula nung ito'y umiral.. Ang pamamahala nito ay naka-sentro sa Lungsod ng Vaticano.

Simbahang Katolika

Ang Basilika ni San Pedro sa Roma
Klasipikasyon	Katoliko
Teolohiya	Teolohiyang katoliko
Politiyo	Episkopal
Pamumuno	Santa Sede
Pinuno	Papa Francisco
Nagtatag	Hesukristo, ayon sa tradisyon
Lugar ng Pagtatag	Unang siglo Herusalem, Imperyong Romano
Bilang ng Kasapi	1.329 bilyon (2018)
Bilang ng Ministro	Mga obispo: 5,304 Mga pari: 415,656 Mga diakono: 45,255
Ospital	5,500
Mga Mababang Paaralan	95,200
Mga Mataas na Paaralan	43,800
Opisyal na Websayt	Holy See

Ang pananampalatayang Katoliko ay orihinal na nakabase sa Kredong Niceno. Inihahayag ng Simbahang Katoliko, na ito ang Iisang, Banal na Katoliko at Apostolikong simbahan na itinatag ni Hesukristo noong Unang siglo sa Herusalem , na ang mga obispo nito ay ang mga kahalili ng mga apostol ni Kristo, at ang Papa ang kahalili ni San Pedro na kung saan ipinagkaloob ni Kristo ang primasiya. Naipanatili nito ay orihinal na pananamapalatayang Kristiyano, sa pamamagitan ng sagradong tradisyon.

Binubuo ito ng 24 na partikular na mga simbahan. Ang Simbahang Latino, na siyang pinakamalaki, at ang dalawampu't tatlong mga Silanganing Simbahan Katoliko, na merong sariling pamamahala, ngunit kinikilala nila ang Papa sa Roma na pangkalahatang tagapamahala ng buong Simbahan.

Kasaysayan

Gaya ng ibang mga sekta ng Kristiyanismo gaya ng mga Simbahang Ortodokso, ang Simbahang Romano Katoliko ay nag-aangkin na ang tradisyon nito ay itinatag ni Hesus. Sa teolohiya ng Simbahang Romano Katoliko, ang doktrinang paghaliling apostoliko ay nag-aangkin na ibinigay ni Hesus ang buong sakramental na kapangyarihan sa simbahan sa 12 apostol sa sakramento ng mga Banal na Kautusan at gumagawa sa mga itong unang obispo. Sa pagkakaloob ng kabuuan ng sakramento ng mga Banal na Kautusuan, ang mga ito ay binigyan ng kapangyarihan na magkaloob ng sakramento sa iba pa at nagpapasagrado sa maraming mga obispo sa isang direktang linya na nagmumula sa mga Apostol at kay Hesus. Ang doktrina ng Apostolikong paghalili ay hindi lang natatangi sa Romano Katoliko at ang iba't ibang mga sekta ng Kristiyanismo ay nag-aangkin rin ng teolohiyang ito gaya ng mga Simbahang Ortodokso, mga Lutherano at iba pa. Ayon sa Simbahang Katoliko Romano si Pedro na apostol ni Hesus ang unang obispo ng Roma at gumawa sa isang nagngangalang Linus bilang kahalili niyang obispo at kaya ay nagpasimula ito ng isang linyang paghalili ng mga obispo mula kay Pedro na kinabibilangan ng mga kasalukuyang papa ng Romano Katoliko. Gayunpaman, isinaad sa mga konstitusyong apostoliko na si Linus ang unang obispo ng Roma at inordinahan ni Apostol Pablo at si Linus ay hinalinhan ni Clemente na inordinahan naman ni Pedro. Ayon sa mga eskolar at historyan, ang opisinang Monarkikal na Obispo ay lumitaw lamang noong ikalawang siglo CE. Sa mga liham lamang ni Ignacio ng Antioquia sa kanyang pagtungo sa Roma noong ika-2 siglo na kanyang inilarawan at ikinatwiran na ang mga simbahan ay pinangunahan ng isang obispo na inaalalayan ng mga presbitero at deakono. Ayon kay propesor Richard McBrien, "dapat maalala na salungat sa banal na paniniwala ng Katoliko--ang monoarkikal na istrukturang episkopal ng simbahan (na kilala bilang episkopatang monarkikal kung saan ang bawat diyoses ay pinamumunuan ng isang obispo) ay hindi pa umiiral sa Roma sa panahong ito. Ayon kay Padre Francis A. Sullivan, "ang makukuhang ebidensiya ay nagpapakita na ang simbahan sa Roma ay pinamunuan ng isang kolehiyo ng mga presbitero sa halip na isang obispo sa loob ng hindi bababa sa ilang mga dekada ng ikalawang siglo CE. Ayon din kay Fr. Sullivan, "Ang Bagong Tipan o ang sinaunang kasaysayang Kristiyano ay hindi nag-aalok ng suporta sa nosyon ng paghaliling apostoliko bilang 'isang hindi naputol na linya ng ordinasyong episkopal sa pamamagitan ng mga apostol sa mga siglo tungo sa mga obispo ngayon'" at "Ang Bagong Tipan ay hindi nag-aalok ng suporta para sa teoriya ng paghaliling apostoliko na nagpapalagay na ang mga apostol ay humirang o nag-ordina ng isang obispo para sa bawat mga simbahang kanilang itinatag".

Ang mga kondisyon sa imperyo Romano ay nagpadali sa pagkalat ng mga bagong ideya. Ang mga mahuhusay na lansangan at mga daanang pantubig ay pumayag sa madaling paglalakbay samantalang ang Pax Romana ay gumawa sa paglalakbay mula sa isang rehiyon tungo sa isa pa na ligtas. Ang mga sinaunang Kristiyano ay nakaakay ng mga pamayanang Hudyo sa buong Dagat Meditteraneo. Bagaman ang karamihan ng mga naakay sa Kristiyanismo ay mula sa Imperyo Romano, ang mga kilalang pamayanang Kristiyano ay itinatag rin sa Armenia, Iran at sa kahabaan ng Baybaying Malabar. Ang bagong relihiyon na Kristiyanismo ay pinakamatagumpay sa mga lugar na urbano at kumalat muna sa mga alipin at mga tao na may mabababang mga katayuan sa lipunan.

Unang siglo

Alitan sa pagitan ng mga pinunong Kristiyano

Sa simula, ang Hudaismo at Kristiyanismo ayon sa mga eskolar ay hindi pa hiwalay at ang mga Kristiyano ay sumasambang kasama ng mga Hudyo na tinatawag ng mga historyan na Hudyong Kristiyano gaya ng mga Ebionita. Ang mga Hudyong Kristiyano ang bumubuo sa karamihan ng mga Kristiyano sa unang siglo ng Kristiyanismo at sumusunod pa rin sa mga Kautusan ni Moises ayon sa Mga Gawa ng mga Apostol. Gayunpaman, dahil ang mga ibang Kristiyano ay nagsimulang umakay sa mga hentil (hindi Hudyo), nagkaroon ng alitan sa pagitan ng mga Kristiyano kung dapat pang sundin ng mga hentil (hindi-Hudyo) ang mga kautusan ni Moises. Upang malutas ang mga magkakatunggaling pananaw tungkol sa Kautusan ni Moises, ang konseho ng Herusalem ay tinipon ng mga haligi ng iglesia (simbahan) na sina Pedro at Santiago (Galacia 2:9). Nagpasya si Santiago ang Makatarungan na ang mga hentil (hindi-Hudyo) ay maaaring maging mga Kristiyano nang hindi sumusunod sa ilang mga kautusan ni Moises gaya ng pagtutuli ngunit kailangan pa ring silang sumunod sa ilang mga kautusan ni Moises gaya ng paglayo sa mga pagkaing inihandog sa mga diyos-diyosan at binigti at dugo, imoralidad...sapagkat ang kautusan ni Moises ay ipinapangaral sa bawat lungsod mula pa nang unang panahon at binabasa ito sa mga sinagoga bawat araw ng Sabat (Mga Gawa 15:20-21). Gayunpaman, ayon Mga Gawa 16:3-4, tinuli ni Pablo si Timoteo at sa pagtahak nila sa mga lungsod, ibinigay nila Pablo sa mga iglesia ang pinagpasiyahan ng mga apostol at ng mga nakakatanda sa konseho ng Herusalem na kanilang dapat sundin. Ang alitan tungkol sa pagsunod sa Kautusan ni Moises ay hindi natapos sa konseho ng Herusalem. Ayon sa Mga Gawa 21:17-25, nabalitaan ng mga Hudyo patungkol kay Pablo, na tinuturuan mo ang lahat ng mga Hudyo na nasa mga hentil, ng pagtalikod kay Moises. Sinabi mo na huwag tuliin ang kanilang mga anak, ni mamuhay ng ayon sa mga kaugalian...Dalisayiin mo ang iyong sarili kasama nila. Bayaran mo ang kanilang magugugol upang magpaahit sila ng kanilang mga ulo. Upang malaman ng lahat na hindi totoo ang mga bagay na nabalitaan nila patungkol sa iyo. At malalaman din na ikaw ay lumalakad ng maayos na tumutupad ng kautusan.". Ayon sa Galacia 2:11-14, kinompronta at sinaway ni Pablo si Pedro dahil sa pamimilit ni Pedro sa mga hentil na sumunod sa kautusan ni Moises. Taliwas sa pinagpasyahan sa Konseho ng Herusalem na bawal kainin ang pagkaing inihandog sa diyos-diyosan, binigti at dugo, isinaad ni Pablo sa 1 Corinto 10:25, "anumang ipinagbibili sa pamilihan ay kainin ninyo". at sa 1 Corinto 8:4-8 ay "hindi tayo nagiging katanggap-tanggap sa Diyos sa pamamagitan ng pagkain". Ang pagkain ng mga inihandog sa diyos-diyosan ay ipinagbawal rin ni Hesus sa Pahayag 2:20,14.

Bagaman nakapasok sa kanon na Katoliko ang mga sulat ni Pablo, ang mga sulat na ito ay itinakwil ng mga Hudyong-Kristiyanong Ebionita na naniniwalang si Apostol Pablo ay isang natalikod at impostor na apostol.

Ikalawang siglo

Ang ilang mga pamayanang Kristiyano sa ikalawang siglo CE ay nagebolb sa isang mas may istrukturang hierarka na ang isang sentral na obispo ay may autoridad sa siyudad at humantong sa pagpapaunlad ng Obispong Metropolitan. Ang organisasyon ng Simbahang Kristiyano ay nagsimulang gumaya sa organisasyon ng Imperyo Romano. Ang mga obispo sa mga siyudad na mas mahalaga sa politika ay naglapat ng mas malaking autoridad sa mga obispo sa mga kalapit na siyudad. Ang mga simbahan sa Antioquia, Alehandriya at Roma ang humawak ng pinakamatataas na mga posisyon. Kabilang sa mga magkakatunggaling pananaw na Kristiyanong lumaganap noong ika-2 siglo ang Marcionismo, Gnostisismo, Montanismo, Docetismo. Si Marcion ang pinaniniwalang ang unang nagtipon ng isang kanon na binubuo lamang 11 mga aklat na isang Ebanghelyo ni Lucas at 10 sulat ni Pablo. Ang ibang mga aklat nang kalaunang naging kanon ng Bagong Tipan ay itinakwil ni Marcion. Si Irenaeus ang unang nagmungkahi ng pagtanggap lamang sa apat na ebanghelyo at nangatwiran laban sa mga ibang pangkat na Kristiyano na gumagamit ng mga ebanghelyo na kaunti o higit pa sa 4. Kanyang binatikos ang Gnostisismo at itinakwil ang Ebanghelyo ng Katotohanan dahil sa nilalamang gnostiko nito. Tinangka ni Victor na obispo ng Roma na ideklarang erehiya at itiwalag ang mga nagdiriwang ng paskuwa sa Nisan 14. Bago ni Victor, may isang pagkakaiba sa petsa ng pagdiriwang ng Paskuwa sa pagitan ng mga obispo ng Asya menor at Kanluran. Ipinagdiriwang ito ng mga simbahan sa Asya menor tuwing ika-14 ng buwang Nisan ng mga Hudyo na araw bago ang paskuwa ng mga Hudyo nang hindi isinasaalang kung anong araw ng linggo ito mahulog na kanilang binatay sa Ebanghelyo ni Juan sa Juan 18:28 at Juan 19:14-15. Ang kasanayang ito ay sinunod ni Policarpio na obispo ng Smyrna sa Asya (na inangking alagad ni Apostol Juan) gayundin ni Melito ng Sardis. Salungat sa Ebanghelyo ni Juan, ang Marcos 14:12-18, Mateo 26:17-21 at Lucas 22:8 ay nagsasaad na ang Huling Hapunan ang Seder na Paskuwa na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng Nisan 15. Ipinagdiriwang ng Kanluran ang Paskuwa tuwing linggo kasunod ng ika-14 ng Nisan. Ang mga synod ay idinaos sa Palestina, Pontus at Osrhoene sa silangan at Roma at Gaul sa kanluran na ang bawat isa ay nagpasyang ang pagdiriwang ng paskuwa ay dapat tuwing linggo. Ang isang pagpupulong sa Roma ay idinaos na pinangasiwaan ni Victor at nagpadala ng liham kay Polycrates ng Efeso at mga simbahan sa probinsiya ng Asya. Sa parehong taon, tinipon ni Polycrates ang isang pagpupulong sa Efeso na dinaluhan ng mga obispo sa buong probinsiya ng Asya at nagpasya silang sawayin si Victor at panatilihin ang kanilang tradisyon ng paskuwa. Pinutol ni Victor ang kanyang kaugnayan sa mga obispong gaya nina Polycrates ng Efeso na sumalungat sa kanyang mga pananaw tungkol sa Paskuwa. Ang isyu ng paskuwa ay sinagot sa Unang Konseho ng Nicaea noong 325 CE na nagpasyang ang paskuwa ay dapat idaos tuwing linggo kasunod ng buong buwan pagkatapos ng equinox na tagsibol. Itinakwil rin ni Victor si Theodotus ng Byzantium dahil sa kanyang paniniwalang adopsiyonismo tungkol kay Kristo. Naniwala si Theodotus na si Hesus ay ipinanganak bilang isang hindi-Diyos na tao at kalaunan lamang "inampon" ng Diyos sa kanyang bautismo at naging Diyos pagkatapos ng kanyang pagkabuhay muli.

Ikatlong siglo

Isinaad ni Duffy na noong ikatlong siglo CE, ang obispo sa Roma ay nagsimulang umasal bilang korte ng pag-aapela sa mga problema na hindi malutas ng ibang mga obispo sa ibang mga siyudad. Ang ilang mga Kristiyano na humahawak ng paniniwalang proto-ortodokso na kilala bilang mga ama ng simbahan ay nagsimulang maglarawan ng mga katuruan nito bilang pagsalungat sa ibang mga pangkat ng Kristiyano gaya ng Gnostisismo. Hindi katulad ng karamihan ng mga relihiyon sa Imperyo Romano sa panahong ito, ang mga Kristiyano ay inaatasan na magtakwil ng ibang mga diyos na isang kasanayang minana mula sa Hudaismo. Ang pagtanggi ng mga Kristiyano na lumahok sa mga pagdiriwang na pagano ay nangangahulugang hindi nito magawang makilahok sa karamihan ng buhay pampubliko na nagtulak sa mga hindi Kristiyano kabilang ang pamahalaan ng Imperyo Romano na matakot na ginagalit ng mga Kristiyano ang mga diyos at nagiging banta sa kapayapaan at kasaganaan ng imperyo. Sa karagdagan, ang pagiging malapit ng mga lipunang Kristiyano at pagiging masikreto sa mga kasanayan nito ay lumikha ng mga tsismis na ang mga Kristiyano ay nagsasagawa ng insesto at kanibalismo. Ito ay nagresulta sa mga pag-uusig na Romano sa mga Kristiyano na karaniwan ay lokal at bihira bago ang ikaapat na siglo CE. Ang isang sunod sunod na mas sentral na organisadong mga pag-uusig sa Kristiyano ay lumitaw noong ikatlong siglo nang inatas ng mga emperador na ang mga krisis sa militar, pampolitika at pang-ekonomiya ng imperyo ay sanhi ng galit ng mga diyos. Ang lahat ng mga mamamayan ay inatasang maghandog sa mga diyos o kundi ay paparusahan. Ang mga Hudyo ay hindi isinama hangga't nagbabayad ang mga ito ng fiscus Judaicus (buwis ng Hudyo). Ang ilang mga kristiyano ay pinaslang, lumisan sa imperyo o tumakwil sa kanilang paniniwalang Kristiyano. Ang mga hindi pagkakasunduan sa papel sa Iglesia (kung meron man) na dapat magkaroon ang mga tumalikod na ito ay humantong sa mga paghahati ng mga Donatista at Novatianista. Ang mga relasyon sa pagitan ng pamayanang Kristiyano at Imperyo Romano ay hindi konsistente: Ninais na Tiberius na ilagay ang Kristo sa panteon ng mga diyos at tumanggi sa simula na usigin ang mga Kristiyano. Ang ilang mga emperador ay umusig sa mga Kristiyano ngunit ang iba gaya nina Commodus at iba pa ay pumapabor sa mga Kristiyano.

Ikaapat na siglo

Noong Abril 311 CE, si Galerius na nakaraang nangungunang pigura sa mga pag-uusig ng mga Kristiyano ay naglabas ng isang kautusan na pumapayag sa pagsasanay ng relihiyong Kristiyano sa ilalim ng kanyang pamumuno. Mula 313 hanggang 380 CE, ang Kristiyanismo ay nagtamasa ng isang katayuan bilang isang legal na relihiyon sa loob ng Imperyo Romano. Noong 380 CE, Ang Kristiyanismo ang naging relihiyong pang-estado ng Imperyo Romano.

Itinatag ni Emperador Dakilang Constantino ang mga karapatan ng simbahan sa taong 315 CE.

Sa ilalim ni Emperador Constantino I

Barya ni Emperador Constantino I na nagpapakita kay Sol Invictus, SOLI INVICTO COMITI na opisyal na Diyos na Araw ng Imperyo Romano, ca. 315 CE.

Ayon sa mga manunulat na Kristiyano, nang maging emperador si Dakilang Constantino I ng Kanlurang Imperyo Romano noong 312 CE, kanyang itinuro ang kanyang pagkapanalo sa isang labanan sa Diyos ng Kristiyanismo. Inangkin ng mga sangguniang Kristiyano na si Constantino I ay tumingin sa araw bago ang labanan sa tulay na Milvian at nakita ang isang krus ng liwanag sa itaas nito na may mga salitang "ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ" ("sa pamamagitan nito, sumakop!"). Iniutos ni Constantino sa kanyang mga hukbo na palamutian ang kanilang mga kalasag ng isang simbolong Kristiyano (Chi Ro) at pagkatapos nito ay nanalo sa labanan.

Pagkatapos ng labanan sa tulay ng Milvian, ang bagong emperador na Constantino I ay hindi pumansin sa mga dambana ng mga diyos na Romano sa Capitolino at hindi rin nagsagawa ng mga handog ayon sa kustombreng Romano upang ipagdiwang ang pagpasok ng pagwawagi sa Roma. Sa halip nito, siya ay tuwirang tumungo sa palasyo ng emperador. Gayunpaman, ang karamihan ng mga maimpluwensiyal na tao sa imperyo Romano lalo na ang mga opisyal ng militar ay hindi nagpaakay sa Kristiyanismo at nanatiling lumalahok sa relihiyon ng Sinaunang Roma. Sa pamumuno ni Constantino I, kanyang sinikap na pahupain ang mga paksiyong ito na hindi Kristiyano. Ang mga salaping Romano na inilimbag hanggang 8 taon pagkatapos ng labanan sa tulay na Milvian ay naglalaman pa rin ng mga imahen ng mga diyos na Romano. Ang mga monumentong unang kinomisyong itayo ni Constantino I gaya ng Arko ni Constantino ay hindi naglalaman ng anumang reperensiya sa Kristiyanismo. Sa halip, ang mga munting estatwa ng diyos na Romanong si Sol Invictus na dala dala ng mga tagapagdala ng pamantayan ay lumilitaw sa tatlong lugar sa mga relief ng Arko ni Constantino. Ang mga opisyal na barya ni Constantino I ay patuloy na naglalaman ng mga imahen ni Sol Invictus hanggang noong 325/6 CE.

Kasama ng emperador ng Silangan Imperyo Romano na si Licinius, si Constantino ay naglabas ng Kautusan ng Milan na nag-atas ng pagpayag ng lahat ng mga relihiyon sa imperyo kabilang ang mga tradisyonal na relihiyong Romano at ang Kristiyanismo. Ang kautusang ito ay humigit din sa mas maagang Kautusan ni Galerius noong 311 dahil sa pagbabalik nito ng mga kinumpiskang mga pag-aari ng Simbahang Kristiyano. Gayunpaman, ang atas na ito ay may kaunting epekto sa mga saloobin ng tao. Ang mga bagong batas ay nilikha upang isabatas ang ilan sa mga paniniwala at kasanayang Kristiyano. Ang pinakamalaking epekto sa Kristiyanismo ni Constantino ang kanyang pagtangkilik sa relihiyong ito. Siya ay nagkaloob ng malalaking regalo ng mga lupain at salapi sa simbahan at nag-alok ng mga eksempsiyon sa buwis at iba pang mga legal na katayuan sa mga pag-aari ng simbahan at mga tauhan nito. Ang pinagsamang mga regalong ito at ang mga kalaunan pang regalo ni Constantino sa simbahan ay gumawa sa simbahan na pinakamalaking may ari ng lupain sa Kanluranin noong ikaanim na siglo CE. Ang karamihan sa mga regalong ito ay pinondohan sa pamamagitan ng malalang mga pagbubuwis sa mga kultong pagano. Ang ilang mga kultong pagano ay pinwersang tumigil sa kawalan ng mga pondo. Nang ito ay mangyari, pinalitan ng simbahang Kristiyano ang nakaraang papel ng mga kulto sa pagkalinga sa mga mahihirap ng lipunan. Sa isang repleksiyon ng tumaas na katayuan ng kaparian sa imperyo Romano, ang mga ito ay nagsimulang magsuot ng kasuotan ng mga sambahayan ng mga maharlika. Sa paghahari ni Emperador Constantino I, ang tinatayang kalahati ng mga Kristiyano ay hindi sumusunod sa kalaunang nagwaging bersiyon ng Kristiyanismo at may pagkakaiba iba sa mga paniniwala ang mga Kristiyano. Natakot si Constantino na ang kawalang pagkakaisa ay magpagalit sa Diyos at humantong sa mga problema sa imperyo. Dahil dito, siya ay nagsagawa ng mga kautusang militar at panghukuman upang lipulin ang ilang mga sekta ng Kristiyanismo. Upang lutasin ang ibang mga alitan, si Constantino ay nagsimula ng kasanayan na tumatawag sa mga konsehong ekumenikal upang matukoy ang mga nagtataling interpretasyon ng doktrina ng Kristiyanismo. Pinagtibay sa Unang Konseho ng Nicaea noong 325 CE ang pananaw ng ilang mga obispo na si Hesus na Anak ay isang tunay na Diyos mula sa Tunay na Diyos, ipinanganak at hindi nilalang, at nang isang substansiya o kaparehong substansiya sa Ama (homoousios sa Griyego). Kinondena ng Unang Konseho ng Nicaea ang mga katuruan ng heterodoksong teologong si Arius na may suporta ng ilang mga obispo na ang Anak ay nilikhang nilalang ng Ama, mas mababa sa Diyos Ama, may pasimula at hindi kapwa walang hanggan sa Ama at ang Ama at Anak ay ng isang katulad na substansiya (homoiousios) ngunit hindi ng kaparehong substansiya. Kabilang sa mga talatang ginamit ni Arius upang suportahan ang kanyang pananaw ang Juan 14:28, Colosas 1:15, Kawikaan 8:22 (Nilikha ako ng Panginoon sa pasimula ng kanyang gawa) at iba pa. Sa tinatayang mga 250–318 Kristiyano na dumalo, ang lahat maliban sa 2 ang bumoto laban sa pananaw ni Arius. Si Atanasio na kalahok sa Unang Konseho ng Nicaea noong 325 CE ay nagsaad na napilitang gumamit ang mga obispo ng terminolohiyang homoousios na hindi matatagpuan sa kasulatan dahil ang mga pariralang biblikal na kanilang nais gamitin ay inangkin ng mga Ariano na mapapakahulugan sa itinuring ng mga obispong isang kahulugang eretiko. Dahil dito, "kanilang sinunggaban ang wala sa kasulatan na katagang homoousios (parehong substansiya) upang ingatan ang mahalagang ugnayan ng Anak sa Ama na itinanggi ni Arius". Sa Unang konseho ng Nicaea, si Eusebio ng Caesarea ay nagmungkahi ng isang kredong kompromiso na ang Anak ay "Diyos ng Diyos, ang unang ipinanganak sa lahat ng mga nilalang, ang bugtong ng Ama bago ang lahat ng panahon". Ang mga obispong anti-Ariano ay umayon dito at kahit ang mga Ariano ngunit ang partido ni Alejandro ang malakas na tumutol dito. Sa pang-uudyok ni Hosius, iminungkahi ni Emperador Constantino I sa Unang Konseho ng Nicaea na ipasok ang katagang homoousios (parehong substansiya) sa Kredong Niceno ngunit ito ay hindi inayunan ng mga Ariano na nagmungkahi ng katagang homoiousios (katulad na substansiya). Si Hosius na pinakamalapit na tagapayo at kompidante ni Emperador Constantino I sa lahat ng mga bagay na pangsimbahan ay maaaring nagtulak sa konseho na tanggapin ang homoousios. Sa karagdagan, itinuro ni Atanasio ang pagkatha ng kredong Niceno kay Hosius. Ang kontrobersiya ay hindi nagtapos dito at maraming mga kleriko sa Silangan Kristiyanismo ay tumakwil sa terminong homoousios (parehong substansiya) dahil sa mas maagang pagkondena ng ilang Kristiyano sa paggamit nito ni Pablo ng Samosata. Sa karagdagan, ang relihiyong Arianismo ay yumabong sa labas ng imperyo Romano. Pinaniniwalaang ipinatapon ni Constantino I ang mga tumangging tumanggap sa Kredong Niceno kabilang ang mismong si Arius, ang deakonong si Euzois at ang mga obispong Libyano na sina Theonas ng Marmarica at Secundus ng Ptolemais gayundin ang mga obispong lumagda sa kredong Niceno ngunit tumangging sumali sa pagkokondena kina Arius, Eusebio ng Nicomedia at Theognis ng Nicaea. Inutos rin ni Constantino I na sunugin ang lahat ng mga kopya ng Thalia na aklat na pinaghayagan ni Arius ng kanyang mga katuruan.

Noong 331 CE, kinomisyon ni Constantino I si Eusebio ng Caesarea na maghatid ng 50 bibliya para sa Simabahan ng Constantinopla. Itinala ni Atanasio na ang mga 40 eskribang Alehandriyano ay naghanda ng mga bibliya para kay Constans. Pinaniniwalaang ang mga bibliyang inutos ni emperador Constantino ang naging dahilan upang likhain ang mga kanon.

Bagaman nakatuon si Constantino I sa pagpapanatili ng Kredong Niceno, si Constantino ay naging determinado na papayapain ang sitwasyon at kalaunan ay naging mas maluwag sa mga kinondena at ipinatapon ng Unang Konseho ng Nicaea. Pinayagan ni Constantino I si Eusebio ng Nicomedia na protégé ng kanyang kapatid na babae at si Theognis na bumalik matapos lumagda ng isang hindi malinaw na pahayag. Ang dalawang ito at ibang mga kaibigan ni Arius ay gumawa para sa rehabilitasyon ni Arius. Sa Unang Synod ng Tyre noong 335 CE, sila ay nagdala ng mga akusasyon laban kay Atanasio na obispo ng Alehandriya at tagapagtaguyod ng pananampalatayang Niceno. Si Atanasio ay ipinatapon ni Constantino na tumuring sa kanyang isang hadlang sa pakikipagkasunduan. Kalaunan ay naakay si Dakilang Constantino I sa Arianismo at binautismuhan ng obispong Ariano na si Eusebio ng Nicomedia noong 2 Mayo 337 CE bago mamatay si Constantino. Si Eusebio ng Nicomedia ay napakaimpluwensiyal sa Imperyo kahit pagkatapos ng kanyang kamatayan na pinakinggan ni anak ni Constantino na si Emperador Constantius II ang kanyang payo at ni Eudoxus ng Constantinople na tangkaing akayin ang Imperyo Romano sa Arianismo sa pamamagitan ng paglikha ng mga Konsehong Ariano at opisyal na mga doktrinang Ariano. Dahil kay Eusebio ng Nicomedia na "Sa kabuuan, si Constantino at ang kanyang mga kahalili sa trono ay gumawang miserable sa mga pinuno ng Simbahan na naniwala sa Niseno at sa pormulang Trinitariano nito." Si Constantino I ay namatay noong 337 CE na nag-iwan sa kanyang anak na si Constantius II na pumabor sa Arianismo bilang emperador ng Silangang Imperyo Romano at ang isa pang anak ni Constantino I na si Constans na pumabor naman sa Kredong Niseno bilang emperador ng Kanlurang Imperyo Romano. Ang isang konseho sa Antioquia noong 341 CE ay naglabas ng isang pagpapatibay ng pananampalataya na hindi nagsama ng sugnay na homoousion (ng parehong substansiya). Si Constantius na nakatira sa Sirmium ay nagtipon ng Unang Konseho ng Sirmium noong 347 CE. Ito ay sumalungat kay Photinus na obispo ng Sirmium na isang Anti-Ariano na may paniniwalang katulad kay Macellus. Noong 350 CE, si Constantius ang naging tanging emperador ng parehong Silangan at Kanluran ng Imperyo na naging dahilan ng isang temporaryong paglakas ng Arianismo. Sa Ikalawang Konseho ng Sirmium noong 351 CE, si Basil na obispo ng Ancyra at pinuno ng mga semi-Ariano ay nagpatalsik kay Photinus. Ang mga semi-Ariano ay naniwala na ang Anak ay "ng katulad na substansiya" (homoiousios) sa Ama. Ang mga konseho ay idinaos sa Arles noong 353 CE at Milan noong 355 CE kung saan kinondena ang pro-Nicenong si Atanasio. Noong 356 CE, si Atanasio ay ipinatapon at si George ay hinirang na obispo ng Simbahan ng Alehandriya. Ang Ikatlong Konseho ng Sirmium noong 357 CE ay isang mataas na punto ng Arianismo. Ang Ikapitong Konpesyong Ariano (Ikalawang konpesyong Sirmium) ay nagsaad na ang parehong homoousio (ng parehong isang substansiya) at homoiousios (ng katulad ngunit hindi parehong substansiya) ay hindi biblikal at ang Ama ay mas dakila sa Anak. Ang isang konseho sa Ancyra noong 358 CE na pinangasiwaan ni Basil ay naglabas ng isang pahayag na gumagamit ng terminong homoousios. Gayunpaman, ang ikaapat na Konseho ng Sirmium noong 358 ay nagmungkahi ng isang malabong kompromiso na ang Anak ay homoios (katulad na substansiya) ng Ama. Sa dalawang mga konseho noong 359 CE sa Rimini at Seleucia ay tinangka ni Constantius na ipataw ang pormulang homoios ng Sirmium IV sa Simbahang Kristiyano. Ang Konseho ng Constantinople noong 360 CE ay sumuporta sa isang kompromiso na pumapayag sa parehong magkatunggaling pananaw na Niceno at Arianismo. Ang isang konseho sa Constantinople noong 361 CE ay nagpatibay ng homoios (katulad sa substansiya) na nagsasaad na ang Anak ay "katulad ng Ama na nagpanganak sa kaniya". Itinakwil din nito ang ousia (substansiya). Gayunpaman, sa kamatayan ni Constantius noong 361 CE, ang partidong Niceno na nagpatibay ng homoosuios (ng parehas na substansiya) ay nagpalakas ng posisyon nito. Sa kamatayan ni Athanasio noong 373 CE, ang mga mga amang Capadocio ay nanguna sa pagsuporta ng pananampalatayang Niceno.

Pagtatatag ng Ortodoksiyang Katoliko

Mga pangunahing lathalain: Arianismo at Trinidad

Sa kanyang pamumuno, kailangang komprontahin ni Emperador Valens ang pagkakaiba sa mga teolohiya ng Kristiyanismo na nagsisimulang lumikha ng pagkakahati sa Imperyo. Tinangka ni Emperador Julian (361–363) na muling buhayin ang mga relihiyong pagano. Gayunpaman, sa kabila ng malawak na suporta, ang kanyang aksiyon ay nakitang malabis at bago mamatay ay kinamuhian. Tulad ng mga magkapatid na mga Emperador na si Constantius II at Constans, sina Emperador Valens at Valentinian I ay nag-aangkin ng magkaibang mga pananaw teolohikal. Si Valens ay isang Ariano samantalang si Valentinian I ay naniwala sa Kredong Niceno. Pinaboran ni Valens ang pangkat na gumamit ng pormulang homoios (ng katulad na substansiya) na teolohiyang kilala sa karamihan ng Silangan at sa ilalim ng mga anak ni Constantino ay tumibay sa Kanluran. Gayunpaman, nang mamatay si Valens, ang sanhi ng Arianismo sa Romanong Silangan ay nagwakas. Noong 380 CE, ang Kristiyanismong Niceno bilang pagsalungat sa Arianismo ay naging opisyal na relihiyon ng Imperyo Romano. Itinaguyod ng kanyang kahaliling emperador na si Theodosius I ang Kredong Niceno na interpretasyon na pinaniniwalaan ng Simbahan sa Roma at Simbahan sa Alehandriya. Noong 27 Pebrero 380 CE, sina Theodosius I, Gratian at Valentinian II ay naglimbag ng "Kautusan ng Tesalonica" upang ang ihayag ng lahat ng kanilang mga nasasakupan ang pananampalataya ng mga obispo ng Roma na si Papa Damaso I at ng papa ng Simbahan ng Alehandriya na si Papa Pedro II ng Alehandriya na pananampalatayang Niceno. Kanyang binigyan ng pinahintulutan ang mga tagasunod ng kautusang ito na kunin ang pamagat na "Katolikong Kristiyano". Ang Kautusang ito ay inilabas sa ilalim ng impluwensiya ni Acholius at kaya ay ni Papa Damaso I na humirang sa kanya. Si Acholius ang obispo ng Tesalonika na nagbautismo kay Theodosius I pagkatapos nitong magkaroon ng malalang sakit. Noong 26 Nobyembre 380 CE, dalawang araw pagkatapos niyang makarating sa Constantinopla, kanyang pinatalsik ang obispong hindi-Niceno na si Demophilus ng Constantinopla at hinirang si Meletius patriarka ng Antioquia at Gregorio ng Nazianzus na isa sa mga mga amang Capadocio, patriarka ng Constantinopla. Noong Mayo 381 CE, hinimok ni Theodosius ang isang bagong konsehong ekumenikal sa Constantinopla upang kumpunihin ang pagkakahati sa pagitan ng Silangan at Kanluran sa batayan ng ortodoksiyang Niceno. Inilarawan ng konseho ang ortodoksiya kabilang ang misteryosong Ikatlong Persona ng Trinidad, na Banal na Espirito na bagaman katumbas ng Ama ay nagmula sa kanya samantalang ang Anak ay ipinanganak ng Ama. Hanggang noong mga 360 CE, ang mga debateng teolohikal ay pangunahing nauukol sa pagkadiyos ng Anak. Gayunpaman, dahil hindi nilinaw sa Unang Konseho ng Nicaea (325 CE) ang pagkadiyos ng Banal na Espirito, ito ay patuloy na naging paksa ng debate sa pagitan ng mga pangkat Kristiyano. Ang paniniwala ng sektang Pneumatomachi na ang Banal na Espirito ay isang nilalang ng Anak at lingkod ng Ama at Anak ay nagtulak sa Unang Konseho ng Constantinople (381 CE) na tinipon ni Theodosius I na idagdag sa Kredong Niseno ang, "At sa Banal na Espiritu, ang Panginoon, ang Tagabigay ng Buhay, Na nagmumula sa Ama, na kasama ng Ama at Anak ay katumbas na sinasamba at niluluwalhati..." Kinondena rin ng Konsehong ito (381 CE) ang mga paniniwalang Kristiyano na Arianismo, Apollinarismo at Pneumatomachi at niliwanag ang mga hurisdiksiyon ng simbahang estado ng Imperyo Romano ayon sa mga hangganang sibil at nagpasya na ang Constantinopla ay ikalawa sa karapatan sa pangunguna sa Roma. Noong 383 CE, iniutos ni Theodosius I sa iba't ibang mga hindi-Nicenong sektang Kristiyano na Arianismo, Anomoeanismo, Macedoniano at Novatian na magsumite ng isinulat na mga kredo sa kanya na kanyang siniyasat at pagkatapos ay sinunog maliban sa kredo ng mga Novatian. Ang ibang mga sekta ay nawalan ng karapatan na magpulong, mag-ordina ng mga pari nito at ikalat ang kanilang mga paniniwala. Ipinagbawal ni Theodosius I ang pagtira ng mga eretiko sa loob ng Constantinopla at noong 392 CE at 394 CE ay sinamsam ang kanilang mga lugar ng sambahan.. Ang Ikatlong Konsehong Ekumenikal na Unang Konseho ng Efeso (431 CE) ay muling nagpatibay ng orihinal na bersiyon ng Kredong Niceno (325 CE) at idineklara na "hindi nararapat para sa anumang tao na magsulong o sumulat o lumikha ng isang ἑτέραν (na isinaling "iba", "kasalungat" at hindi "iba pa") na Pananampalataya na itinatag ng mga banal na ama na nagtipon kasama ng Banal na Multo sa Nicæa (i.e. Kredong Niceno noong 325 CE)". Ang ilang mga modernong eskolar ay naniniwalang ang kredong Niceno ng 381 CE ay isinaad ng mga obispo sa Constantinopla ngunit hindi prinomulga bilang isang opisyal na akto sa Konseho. Ang ilang mga skolar ay tumututol rin kung ang Kredong Niceno ng 381 CE ay isang simpleng pagpapalawig ng Kredong Niceno ng 325 CE o ng isang tradisyonal na kredo na kapareho ngunit hindi katulad ng kredong Niceno ng 325 CE. Noong 451 CE, tinukoy ng Konseho ng Chalcedon ang Kredong Niseno ng 381 CE bilang "ang kredo...ng 150 banal na mga amang nagtipon sa Constantinopla."

Pag-uusig ng mga Kristiyano sa paganismo

Ang pag-uusig ng mga Kristiyano sa paganismo sa ilalim ni Theodosius I ay nagsimula noong 381 CE pagkatapos ng unang ilang taon ng kanyang pamumuno sa Silangang Imperyo Romano. Noong 380, inulit ni Theodosius I ang pagbabawal ni Constantino sa paghahandog na pagano, ipinagbawal ang haruspicy sa parusa ng kamatayan, pinangunahan ang kriminalisasyon ng mga Mahistrado na hindi nagpapatupad ng mga batas na anti-pagano, winasak ang mga ugnayang pagano at winasak ang mga templong pagano. Sa pagitan ng 389–391, kanyang inihayag ang mga atas na Theodosian na nagbabawal ng paganismo. Siya ay nag-atas ng komprehensihibong batas na nagbabawal sa anumang paganong ritwal kahit sa pribasiya ng tahanan ng mga ito at umapi sa mga Manichean. Ang paganismo ay pinagbabawal na, isang "religio illicita." Noong 385, ang bagong legal na autoridad na ito ng nananaig na bersiyon ng Kristiyanismo ay humantong sa unang paggamit ng parusang kamatayan na inihahayag bilang sentensiya sa eretikong Kristiyanong si Priscillian.

Pagkakalikha ng Kanon na Katoliko

Sa panahong ito, ang kasalukuyang bersiyon kanon ng katoliko ng bibliya ay unang opisyal na inilatag sa mga konseho ng simbahan at synod. Bago ang mga konsehong ito, ang iba't ibang mga pangkat Kristiyano ay may kanya kanyang pinaniniwalaang kanon. Si Marcion ng Sinope na isang obispong Kristiyano ng Asya menor na tumungo sa Roma at kalaunang itiniwalag ng kanyang mga kalabang Kristiyano para sa kanyang mga pananaw ang pinaniniwalaan na kauna-unahang Kristiyano na nagmungkahi ng isang depinitibo, eksklusibo, at isang kanon ng mga kasulatang Kristiyano na kanyang tinipon sa pagitan nang 130–140 CE. Kanyang itinakwil ang ibang mga ebanghelyo maliban sa kanyang bersiyon ng Ebanghelyo ni Lucas at 10 sa kanyang bersiyon ng mga sulat ni Pablo at hindi kasama ang 1 Timoteo, 2 Timoteo, Tito at Sulat sa mga Hebreo. Ang mga sektang Kristiyanong gaya ng mga Ebionita at iba pa ay tumakwil sa lahat ng mga sulat ni Pablo at tumuring kay Apostol Pablo na isang impostor na apostol. Ang isang sekta ng Kristiyanismo noong ca. 170 CE na tinawag ng kanilang kalaban na si Epiphanius ng Salamis na alogi ay tumakwil sa Ebanghelyo ni Juan (at posibleng ang Aklat ng Pahayag at mga sulat ni Juan) bilang hindi apostoliko at itinuro ng sektang ito ang ebanghelyo ni Juan na isinulat ng gnostikong si Cerinthus. Si Cerinthus ay tumanggap lamang sa isang ebanghelyo na Ebanghelyo ni Mateo. Ang isang apat na ebanghelyong kanon (Tetramorph) ay unang isinulong ni Irenaeus noong c. 180 CE. Si Ireneaus rin ang kauna-unahang Kristiyano na nagbanggit ng apat na ebanghelyo sa mga pangalan na Mateo, Marcos, Lucas at Juan. Sa kanyang akdang Adversus Haereses, kinondena ni Irenaeus ang mga sinaunang pangkat na sekta ng Kristiyanismo na gumamit lamang ng isang ebanghelyo gaya ng Marcionismo (na gumamit lamang ng Ebanghelyo ni Lucas) o mga Ebionita na tila gumamit ng isang bersiyong Aramaiko ng Ebanghelyo ni Mateo gayundin ang ilang mga pangkat na gumamit ng higit sa apat na mga ebanghelyo gaya ng mga Valentinian (A.H. 1.11). Ang dahilang ibinigay ni Irenaeus sa kanyang pagtanggap ng 4 na ebanghelyo ay, "hindi posibleng may higit o kakaunti sa apat na ebanghelyo" dahil ang daigdig ay may apat na sulok at apat na hangin (3.11.8). Ang may akda ng Pragmentong Muratorian na ipinagpapalagay na isinulat noong ca. 170 CE dahil sa pagbanggit sa Obispo ng Roma na si Papa Pío I (bagaman ang ilan ay naniniwalang isinulat ito noong ika-4 siglo CE) ay nagtala ng karamihan ngunit hindi lahat ng mga aklat ng naging 27 aklat ng bagong tipan. Hindi binanggit sa Pragmentong Muratorian ang Sulat sa mga Hebreo, Unang Sulat ni Pedro, Ikalawang Sulat ni Pedro, Sulat ni Santiago at tumakwil sa mga liham na inangking isinulat ni Apostol Pablo na Sulat sa mga taga-Laodicea at Sulat sa mga taga-Alehandriyano na isinaad ng pagramentong Muratorian na "pineke sa pangalan ni Pablo upang isulong ang erehiya ni Marcion." Ilan sa mga kasamang "kinasihang kasulatan" para kay Origen ang "Sulat ni Barnabas, Pastol ni Hermas at 1 Clemente" ngunit ang mga aklat na ito ay inalis ni Eusebio ng Caesarea. Ang mga mga aklat na ito ay tinawag ni Eusebio ng Caesarea na "antilegomena" o mga tinutulang aklat. Kabilang din sa antilegomena ang Santiago, Judas, 2 Pedro, 2 at 3 Juan, Apocalipsis ni Juan, Apocalipsis ni Pedro, Didache, Ebanghelyo ayon sa mga Hebreo, Mga Gawa ni Pablo. Noong 331 CE, kinomisyon ni Emperador Constantino si Eusebio ng Caesarea na maghatid ng 50 bibliya para sa Simabahn ng Constantinople. Itinala ni Atanasio na ang mga 40 skribang Alehandriyano ay naghanda ng mga bibliya para kay Constans. Pinaniniwalaang ang mga bibliyang inutos ni emperador Constantino ang naging dahilan upang likhain ang mga kanon. Noong 367 CE, si Atanasio na obispo ng Simbahan ng Alehandriya at tagapagtaguyod ng pananampalatayang Niceno ay nagbigay ng listahan ng eksaktong parehong mga aklat na naging 27 aklat na kanon ng Bagong Tipan at kanyang ginamit ang salitang "kanonisado" (kanonizomena) tungkol sa mga ito. Pinaniniwalaan ng ilan na sa Konseho ng Roma noong 382 CE nang i-atas ng Obispo ng Roma na si Papa Damaso I ang kanon na nagtatala ng mga tinanggap na aklat ng Lumang Tipan (kasama ang Deuterokanoniko) at 27 aklat ng Bagong Tipan. Gayunpaman, ang talaan ni Damaso (na isinaad na nagmula sa Konseho ng Roma) na isinama sa pseudepigrapikal na Decretum Gelasianum ay maaring hindi mula kay Damaso. Noong 391 CE, kinomisyon ni Papa Damaso I si Jeronimo na isalin ang Lumang Tipan sa Latin na tinawag na Vulgata. Ang mga pinakamaagang salin ni Jeronimo ng Lumang Tipan ay batay sa mga rebisyon ni Origen ng Septuagint ngunit kalaunang direktang bumase sa orihinal na tekstong Hebreo na iba sa Septuagint sa maraming mga lugar. Ang kanyang desisyon na gumamit ng tekstong Hebreo sa halip na nakaraang isinaling Septuagint ay sumalungat sa payo ng karamihang ibang mga Kristiyano kabilang si Agustin ng Hipona na naniwalang ang Septuagint ay kinasihan ng Diyos. Gayunpaman, ang mga modernong skolar ay nagdududa sa aktuwal na kalidad ng kaalamang Hebreo ni Jeronimo. Ang mga modernong skolar ay naniniwalang ang Griyegong Hexapla ang pangunahing sanggunian para sa saling "iuxta Hebraeos" ni Jeronimo ng Lumang Tipan. Itinakwil rin ni Jeronimo ang apokripa. Gayunpaman, ang kanyang mga pananaw ay hindi nanaig. Noong 393 CE sa Synod ng Hipona, ang Septuagint (kasama ng Deuterokanoniko at 27 aklat ng Bagong Tipan) ay pinaniniwalaang kinanonisa dahil sa impluwensiya ni Agustin ng Hipona. Si Agustin ng Hipona ay naghayag na ang isa ay "magnanais ng mga tinatanggap ng lahat ng mga Simbahang Katoliko kesa sa mga hindi tinatanggap ng ilan sa kanila". Isinaad ni Augstin na ang mga sumasalungat na simbahan ay dapat mas higitan sa timbang ng mga opinyon ng mas marami at mas matimbang na mga simbahan. Epektibong pinwersa ni Augustin ang kanyang opinyon sa Simbahan sa pamamagitan ng pag-uutos ng tatlong mga synod tungkol sa kanonisidad: Ang synod ng Hipona (393 CE), synod ng Carthage (397 CE) at isa pa sa Carthage (419 CE). Ang mga synod na ito ay tinipon sa ilalim ng kapangyarihan ni Agustin ng Hipona na tumuring sa kanon bilang sarado na. Ang unang konseho na tumanggap ng kasalukuyang kanon ng mga aklat ng Bagong Tipan ay maaaring ang Synod ng Hipona sa Hilagang Aprika noong 393 CE. Kalaunang kinumpirma sa Mga Konseho ng Carthage noong 397 CE at 419 CE ang aksiyong kinuha sa Synod ng Hipona na muli ay dahil sa malaking impluwensiya ni Agustin ng Hipona. Ang Aklat ng Pahayag ay idinagdag sa talaan noong 419 CE. Ang kontrobersiya ay hindi natapos dito at hindi lahat ng mga Kristiyano ay tumatangap sa naging kanon na 27 aklat ng Bagong Tipan. Ang kanon ng Bagong Tipan ng Bibliyang Peshitta ng Kristiyanismong Syriac ay naglalaman lamang ng 22 aklat at hindi kasama rito ang 2 Pedro, 2 Juan, 3 Juan, Sulat ni Judas at Aklat ng Pahayag. Ang kanon na may 22 aklat ng Bagong Tipan ang binanggit nina Juan Crisostomo at Theodoret mula sa eskwelang Antioquia. Ang kanon ng Bagong Tipan ng Simbahang Etiopianong Ortodoksong Tewahedo ay naglalaman naman ng 35 aklat. Tinangkang alisin ni Martin Luther (1483–1546) sa kanon ng Bagong Tipan ang Sulat sa mga Hebreo, Sulat ni Santiago, Sulat ni Judas at Aklat ng Pahayag. Gayunpaman, ito ay hindi pangkalahatang tinatanggap ng kanyang mga tagasunod. Ang mga aklat na ito ay nilagay sa huli ng Bibliyang Luther hanggang sa kasalukuyan. Inilipat rin ni Luther ang mga deuterokanoniko sa isang seksiyong kanyang tinawag na apokripa. Sa De Canonicis Scripturis ng Konseho ng Trent (1545–1563) na pumasa sa isang boto (24 oo, 15 hindi, 16 nangilin) noong 1546, kinumpirma ng Konseho na ang mga aklat na deuterokanoniko ay kalebel ng ibang mga aklat ng kanon ng Lumang Tipan. Winakasan rin ng konseho ang debate sa antilegomena ng Bagong Tipan.

Pagkakabaha-bahagi ng Kristiyanismo

Pagkakabahagi ng Kristiyanismo sa kasaysayan.

Pagkatapos ng Konseho ng Efeso noong 431 CE, ang Iglesiang Assyrian ng Silangan ay humiwalay sa ibang mga obispo ng simbahan sa Bizantino. Ang konsehong ito ay ipinatawag ng mga obispo upang lutasin at talakayin ang mga paniniwala ng mga Nestorian na isinulong ni Nestorio na Patriarka ng Constantinople noong 428–431 CE. Ang doktrina ni Nestorio ay nagbibigay-diin sa hindi pag-iisa ng kalikasang tao at diyos ni Hesus. Sa ibang salita, ang Nestorianismo ay nagtuturong si Hesus ay umiral bilang dalawang natatanging kalikasan na isang taong Hesus at isang diyos na anak ng diyos sa halip na pinag-isang persona at kaya ay tumutol rin sa paggamit ng Theotokos (Ina ng Diyos) para kay Maria na ina ni Hesus at sa halip ay gumamit ng Christotokos (Ina ni Kristo). Ang mga katuruang ito ni Nestorio ang nagdulot sa kanya sa pakikipag-alitan sa ibang mga mahalagang pinuno ng Iglesia na ang pinakilala dito ay si Cirilo ng Alehandriya. Si Nestorio at ang kanyang mga katuruan ay kalaunang kinondena ng Konseho ng Efeso noong 431 CE gayundin sa Konseho ng Chalcedon noong 451 CE. Ang pagkondenang ito sa Konseho ng Efeso ang nagtulak sa ibang mga simbahan ng Kristiyanismo na sumusuporta sa katuruan ni Nestorio na humiwalay sa Simbahan sa Bizantino. Ang mga simbahang ito na humiwalay ay naging Simbahan ng Silangan. Sa Konseho ng Chalcedon na nasa Constantinople noong 451 CE, ang di pagkakasunduan ay nabuo sa pagitan ng karamihan ng mga obispo sa mga sakop ng Kristiyano at sa mga obispo na nakatalaga sa Ethiopia, Alehandriya, Armenia, Syria at India hinggil sa paglalarawan ng pagkatao at pagkadiyos ni Hesus. Ang pakikipag-hiwalay ay dulot sa isang bahagi ng pagtanggi ni Papa Dioscoro I ng Alehandriya na Patriarka ng Alehandriya na tanggapin ang dogma na pinalaganap ng Konseho ng Chalcedon na si Hesus ay may dalawang kalikasan na isang diyos at isang tao sa isang persona. Ang pananaw ni Dioscoro ay sumusunod sa pananaw ni Cirilo ng "isang kalikasan ng Diyos na Salitang naging tao" na nangangahulugang pagkatapos ng pagkakatawang ni Kristo, ang kanyang pagkaDiyos at pagkatao ay buong nagkakaisa sa isang kalikasan kay Kristo. Isinaad ni Dioscoro na hindi niya tinatanggap "ang dalawang mga kalikasan pagkatapos ng pagkakaisa" ngunit hindi siya tumututol sa "mula sa dalawang mga kalikasan pagkatapos ng pagkakaisa". Para sa mga pinuno o hierarka na naging pinuno ng Ortodoksong Oriental, ang pananaw ng Konseho ng Chalcedon ay katumbas ng pagtanggap sa Nestorianismo. Ang Konseho ng Chalcedon ay kumondena sa posisyon ni Dioscoro na kanilang inalis sa tungkulin at pinatapon. Ang mga humiwalay na simbahan at tumakwil sa Konseho ng Chalcedon na tinatawag na Kristiyanismong hindi-Chalcedoniano ang mga Simbahang Oriental na Ortodokso. Ang sektang Oriental na Ortodokso sa kasalukuyang panahon ay kinabibilangan ng Coptikong Simbahan ng Ehipto, Etiopianong Ortodoksong Simbahang Tewahedo, Simbahang Ortodoksong Syriac, Simbahang Armenianong Ortodokso, at Simbahang Malankara (Indian) Ortodokso. Si Dioscoro ay namatay sa pagkakatapon noong 454 CE. Pinahintulutan ng emperador ang paglalagay ng obispo (partiarka) na Alehandriyanong si Proterio na humalili sa sede (diocese) ng Alehandriya, Ehipto. Ang pagkahirang kay Proterio na isang Chalcedoniano ay humantong sa pagkakabahagi sa pagitan ng hindi-Chalcedonianong Koptikong Ortodoksong Simbahan ng Alehandriya at Chalcedonianong Simbahang Ortodoksong Griyego ng Alehandriya na hindi kailanman na nalutas. Kalaunan, ang mga Kristiyano sa Alehandriya na sumusuporta kay Dioscoro ay naghimagsik sa hinirang na dayuhang obispo. Pinagsasaksak ng mga Kristiyanong Alehandriyano si Proterio, kanilang kinaladkad ang kanyang bangkay sa buong lungsod at pinagpuputol-putol ang kanyang bangkay at sinunog at ikinalat ang mga abo nito sa hangin. Si Proterio ay hinalinan ng hindi-Chalcedonianong si Papa Timoteo II ng Alehandriya ngunit noong 460 CE ay pinatalsik ng Emperador na naglagay sa Chalcedonianong si Timoteo III bilang Patriarka. Ang mga Alehandriyanong Kristiyano na hindi-Chalcedoniano ay tumugon sa pamamagitan ng muling paglalagay sa katunggaling patriarkang hindi-Chalcedoniano na si Papa Timoteo II ng Alehandriya. Ang pinakamahalagang pagkakabahagi ay naganap noong 1054 CE na nagdulot ng matinding pinsala sa pagkakaisa ng Kristiyanismong Chalcedoniano. Ito ay resulta sa ilang siglo na pagkakaibang kultural (o teolohikal) sa pagitan ng Silangan (Bizantino) at Kanlurang bahagi ng Iglesiang Kristiyano. Ito ay nangyari nang itiwalag ng papa sa Roma ang patriarka ng Bizantino at itiniwalag naman nang patriarka ng Bizantino ang papa sa Roma. Ang pagkakabahagi ay sanhi ng pag-aangkin na ang papa sa Roma ang pangkalahatang autoridad sa buong mga kristiyano. Kabilang din sa mga pinag-talunan ng mga ito ang araw na isasagawa ang easter, kung ang purgatoryo ay tamang konsepto, kung ang may lebadura o walang lebadurang tinapay ay ihahandog bilang komunyon at kakainin sa mga banal na araw gayundin ang katayuan ng banal na espiritu. Ang mga Kristiyanong Bizantino ay naniwalang ang banal na espiritu ay nagmula "lamang" sa Diyos Ama samantalang ang Kanlurang simbahan na nakabase sa Roma ay naniwalang ang banal na espiritu ay nagmula sa parehong Ama at Anak. Ang Silangang Kristiyanismo ay tinawag na Simbahang Silangang Ortodokso at ang Kanluraning Kristiyanismo ang naging Simbahang Katoliko Romano.

Mga Gitnang Panahon

Pagkatapos ng pagbagsak ng imperyo Romano noong 476 CE, ang Simbahang romano katoliko ay nakipagtunggali sa Arianismo sa pang-aakay ng mga tribong barbarian. Ang kombersiyon ng paganong haring si Clovis sa Kristiyano ay nakakita ng pagsisimula ng isang patuloy na pag-akyat ng Kristiyanismo sa Kanluranin. Noong 530, isinulat ni Benedicto ng Nursia ang isang gabay na praktikal sa buhay ng pamayanang monastiko. Ang mensahe nito ay kumalat sa mga monasteryo sa buong Europa. Sa simula ng ikawalong siglo CE, ang ikonoklasmong Bizantino ay naging pangunahing pinagmulan ng alitan sa pagitan ng mga simbahang Silanganin at Simbahang Kanluranin. Ipinagbawal ng mga emperador na Bizantino ang paglikha at benerasyon ng mga larawang relihiyoso o mga imahe bilang paglabag sa ikalawang utos ng Hudaismo na Huwag kang gagawa ng imahen ng anumang nilalang na nasa langit, nasa lupa, o nasa tubig upang sambahin. Huwag mo silang yuyukuran ni sasambahin sapagkat akong si Yahweh na iyong Diyos ay mapanibughuing Diyos. Ang kasalanan ng mga magulang ay sinisingil ko sa kanilang mga anak hanggang sa ikatlo at ikaapat na salinlahi (Aklat ng Exodo 20:4-5). Para sa mag ikonoklasto (anti-ikono), ang tanging tunay na imahe ay dapat eksaktong wangis ng prototipo na parehong substansiya na kanilang itinuturing na imposible dahil ang kahoy at mga imahe ay hindi naglalaman ng espirito at buhay. Para sa mga anti-ikono, ang tanging tunay na ikono ni Hesus ang Eukarista na katawan at dugo ni Kristo. Si Papa Gregorio III ay hindi umayon. Bilang tugon sa mga ikonoklasto, ang mga ikonodulo (pro-ikono) ay nangatwirang inutos ng Diyos kay Moises na gumawa ng dalawang mga estatwa ng kerubin sa Arko ng tipan (Exodus 25:18–22) at burdahan ang kurtina ng tabernakulo ng mga kerubin (Exodo 26:31). Sa karagdagan, kanila ring ikinatwiran na ang mga idolo ay kumakatawan sa mga taong walang realidad samantalang ang mga ikono ay naglalarawan ng mga tunay na persona. Samakatuwid sa kanilang pananaw, ang lahat ng mga imahe na hindi ng kanilang pananampalataya ay mga idolo at ang lahat ng mga imahe ng kanilang pananampalataya ay mga ikonong pinapipitagan na maihahambing sa kasanayan sa Lumang Tipan ng paghahandog lamang ng mga handog sa Diyos ng Hudaismo at hindi sa ibang mga Diyos ng ibang relihiyon. Ang Simbahang Kanluranin ay nanatiling matibay sa pagsuporta nito sa paggamit ng mga imahe sa panahong ito na humantong sa malaking paghahati ng mga tradisyong simbahang Silanganin at Simbahang Kanluranin. Ang Konseho ng Hieria ay tinipon ng emperador na Bizantinong si Constantino V noong 754 CE na nagpatibay sa posisyong ikonklasto (anti-ikono) ng emperador. Ideneklara ng konseho ng Hieria ang sarili nito bilang ang ikapitong konsehong ekumenikal ngunit ito ay hindi tinatanggap ng Silangang Ortodokso at Romano Katoliko. Ang bagong emperatris na si Irene ay tumawag sa Ikalawang Konseho ng Nicaea noong 787 na muling bumuhay sa benerasyon ng mga ikono sa Simbahang Silanganin na muling nagsanhi ng pagkakaisa ng Simbahangang Silanganin sa Simbahang Kanluranin. Ideneklara ng Ikalawang Konseho ng Nicaea ang sarili nito bilang ang ikapitong konsehong ekumenikal. Sa pagtatapos, ang 300 mga obispo na pinangunahan ng mga kinatawan ni Papa Adriano I ay tumangap sa katuruan ng Papa na pabor sa mga ikono. Gayunpaman, ang Konseho ng Constantinople noong 815 ay idinaos na muling nagbabalik ng pagbabawal sa mga ikono at tumatakwil sa desisyon ng mas maagang Ikalawang Konseho ng Nicaea at muling nagpapatibay ng desisyon ng Konseho ng Hieria.

Sa koronasyon ni Carlomagno ni papa Leo III noong 800, ang kapapahan ay nagkamit ng bagong protektor sa kanluran. Ito ay nagpalaya sa mga papa mula sa kapangyarihan ng emperador sa Constantinople. Ito ay humantong sa paghahating Silangan-Kanluran dahil ang mga emperador at ang mga patriarka ng Constantinople ay nagbigay kahulugan sa kanilang mga sarili na mga tunay na inapo ng imperyo Romano na may petsang bumabalik sa mga pagsisimula ng simbahan. Tumanggi si Papa Nicholas II na kilalalin ang Patriarkang Photios I ng Constantinople na umatake naman sa papa bilang eretiko dahil pinanatili nito ang filioque sa kredo na tumutukoy sa banal na espirito na nagmumula sa diyos ama at anak. Ang kapapahan ay napalakas sa pamamagitan ng kanyang mga bagong alyansa na lumikha ng bagong problema para sa mga papa nang sa kontrobersiyang imbestitura, ang mga humaliling emperador ay naghangad na hirangin ang mga obispo at kahit ang panghinaharap na mga papa. Pagkatapos ng disintegrasyon ng imperyo ni Carlomagno at paulit ulit na pananakop ng mga pwersang Islamiko, ang kapapahan nang walang anumang proteksiyon ay pumasok sa yugto ng isang malaking kahinaan. Ang repormang Cluniac ng mga monasteryo na nagsimula noong 910 ay naglagay sa mga abbot sa ilalim ng direktang kontrol ng papa kesa sa sekular na kontrol ng mga panginoong feudal. Sa ikalabingisang siglo CE, ang Paghahating Silangan-Kanluran ay permanenteng naghati sa Kristiyanismo. Ito ay lumitaw sa isang alitan kung ang Constantinople o Roma ay may hurisdiksiyon sa Sicily at humantong sa mga mutual na pagtitiwalag ng papa sa patriarka at ng patriarka sa papa noong 1054. Mula nito, ang Kanluran (Latin) na nasa Roma na sangay ng Kritiyanismo ay naging Romano Katoliko samantalang ang Silanganing (Griyego) na nasa Constantinople sangay ay naging Simbahang Silangang Ortodokso. Ang ikalabingisang siglo CE ay nakakakita ng kontrobersiyang imbestitura sa pagitan ng emperador at papa sa karapatan na gumawa ng mga paghirang ng simbahan na isang pangunahing yugto ng paglalaban sa pagitan ng estado at simbahan sa mediebal na Europa. Ang kapapahan ang mga nanalo sa simula ngunit dahil ang mga Italyano ay nahati sa pagitan ng mga Guelph at Ghibelline sa mga paksiyon na kadalasang ipinapasa sa pamamagitan ng mga pamilya o estado hanggang sa wakas ng Gitnang Panhon, ang alitan ay unti unting nagpahina sa kapapahan.

Mga Krusada

Pangunahing lathalain: Mga Krusada

Inilunsad ni Papa Urban II ang Unang Krusada noong 1095 nang makatanggap ito ng apela mula sa emperador na Byzantine na si Alexius I Komnenos upang pigilan ang mga pananakop ng Turko. Si papa Urban II ay naniwala na ang Krusada ay makakatulong upang magdulot ng rekonsilyasyon sa Silanganing Kristiyanismo. Ang sermon ni Urban II as Clermont ang simula ng walong buwang pangangaral na isinagawa ng papa sa buong Pransiya na humihimok ng banal na digmaan at humimok sa mga Kristiyano na ipagtanggol ang Byzantine laban sa mga Muslim. Siya ay nagpadala rin ng mga mangangaral sa buong Kanluraning Europa upang ipalaganap ang tungkol sa Krusada. Ang pangangaral na ito ni Urban II ay humimok ng isang pagsiklab ng karahasan laban sa ma Hudyo. Sa Pransiya at Alemanya, ang mga Hudyo ay nakita na mga kaaway ng mga Kristiyano gaya ng mga Muslim at pinaniniwalaang responsable sa pagpapapako kay Hesus. Ang sunod sunod na mga kampanyang militar na tinatawag na mga krusada ay nagsimula noong 1096. Ang mga ito ay nilayon upang ibalik ang Banal na Lupain (Israel) sa kontrol ng mga Kristiyano. Ang layuning ito ay hindi naisakatuparan at ang mga episodyo ng brutalidad na isinagawa ng mga hukbo ng parehong panig ay nag-iwan ng isang legasiya ng mutual na kawalang pagtitiwala sa pagitan ng mga Muslim at mga Kristiyano. Ang mga nagkrusada ay nabigo na magtatag ng mga permanenteng estadong Kristiyano sa Banal na Lupain. Ang pagsalakay sa Constantinople noong Ikaapat na Krusada ay nag-iwan sa mga Kristiyano sa Silanganin na mapoot sa kabila ng pagbabawal ni Papa Inosento III ng anumang gayong pag-atake. Noong 1199, kasunod ng Ikatlong Krusada, inatas ni Inosente III na palayain ng mga nagpautang na Hudyo ang mga nagkrusada. Maraming mga nagkrusada ay nangailangan mangutang sa mga Hudyo upang bumili ng mga sandata para sa Krusada. Ang batas sa Pransiya noong ika-13 siglo ay nagrereplekta sa mga pagsisikap ng Simbahang Katoliko na buwagin ang mga pagpapautang ng mga Hudyo. Ang patakarang ito ay may malalang epekto sa mga Hudyo ng Pransiya dahil ang pagpapautang ang isa sa kakaunting tanging mga bukas na trabaho para sa kanila. Ang papa ay tumawag rin ng panloob na Krusada laban sa mga hindi mananampalataya ng Katolisismo, lalo na ang mga heretiko ng katimugang Pransiya. Ang masaker ng mga libo libong heretiko sa Bezier, Pransiya noong 1209 ay humantong sa pagmamasaker ng mga 800 Hudyo. Ang Ikaapat na Krusada na may autorisasyon ni Papa Inosente III noon 1202 na nilayong muling kunin ang Banal na Lupain ay sandaling pinabagsak ng mga Venetian na gumamit ng mga pwersa upang salakayin ang siyudad na Kristiyano ng Zara. Kalaunan, ang mga nagkrusada ay dumating sa Constantinople ngunit sa halip na tumuloy sa Banal na Lupain ay sinalakay ang Constantinople at ibang mga bahagi ng Asya menor na nagtatag ng Imperyong Latin ng Constantinope sa Gresya at Asya minor. Noong 2001, si Papa John Paul II ay humingi ng tawad para sa mga kasalanan ng Katoliko kabilang ang pagsalakay sa Constantinope noong 1204. Ang mga impluwensiya at reporma ng mongheng Cistercian na si Bernard ng Clairvaux ay nagtulak kay Papa Alexander III na magpasimula ng mga reporma na humantong sa pagkakatatag ng batas na kanon ng Romano Katoliko. Noong ikalabingdalawang siglo, ang Pransiya ay nakasaksi ng paglago ng Catharismo sa Languedoc, Pransiya. Ang Catharismo ay isang sektang Kristiyano na may pilosopiyang neo-manichean. Pagkatapos na akusahan ang mga Cathar ng pagpatay sa isang legato ng papa noong 1208, si Papa Inosente III ay nagdeklara ng Krusadang Albigensian na nag-aalok ng mga lupain ng mga heretikong Cathar sa sinumang Maharlikang Pranses na makikidigma sa mga Cathar. Ang karahasan nito ay humantong sa pagkakamit ng Pransiya ng mga lupain na may malapit na ugnayang pampolitika at kultural sa Catalonia..

Mga inkisisyon

Ang Inkisisyon ay itinatag sa Toulouse noong Nobyembre 1229 at ang mga natirang mga elemento ng Catharismo ay nilipol sa rehiyon. Ang inkisisyong ito ay pumaslang sa aberahang tatlong katao kada taon sa tugatog nito. Sa paglipas ng panahon, ang mga inkisisyon ay inilunsad ng mga pinuno ng Romano Katoliko upang usigin ang mga heretiko, upang tumugon sa banta ng pananakop ng mga Moor o para sa mga layuning pampolitika. Ang mga nilitis ay hinikayat na bawiin ang kanilang heresiya at ang mga tumanggi ay pinarusahan ng mga pangungumpisal, mga multa, mga pagkabilanggo, pagpapahirap o pagpatay sa pamamagitan ng pagsunog. Sa isang liham mula sa mga Consul ng Carcassone noong 1285 kay Jean Garland, inilarawan ito ng isang inkwisitor na:

“ Ang buhay para sa kanila ay isang pagdurusa at ang kamatayan ay isang kaginhawaan. Sa ilalim ng mga pagpipilit na ito, kanilang pinagtibay bilang totoo ang hindi totoo na piniling mamatay ng minsan kesa pahirapan ng maraming mga beses...kanilang inakusahan hindi lamang ang kanilang mga sarili kundi pati ang mga iba na inosente upang takasan ang kanilang paghihirap sa anumang paraan...ang mga nangumpisal ay naghayag kalaunan na ang kanilang sinabi sa Kapatid na mga Inkwisitor (mga Dominikano) ay hindi totoo at sila ay nangumpisal sa takot ng panganib ng sandali. Sa ilang mga saksi na iyong binanggit, ikaw ay nangako ng imunidad upang kanilang malayang kondenahin ang iba nang walang takot. ”

Ang mga kondemnasyon noong 1210–1277 ay isinabatas sa mediebal na Unibersidad ng Paris upang limitahan ang ilang mga katuruan na heretikal. Ang mga ito ay kinabibilangan ng ilang mga mediebal na katuruang teolohikal ngunit ang isa pinakamahalaga ang mga tratadong pisikal ni Aristotle. Ang mga imbestigasyon ng mga katuruang ito ay isinagawa ng mga obispo ng Paris. Ang tinatayang 16 na mga talaan ng mga hindi inaprobahang tesis ay inisyu ng Unibersidad ng Paris noong mga ika-13 at ika-14 siglo. Ang mga talaan ng proposiyong ito ay tinipon sa isang sistematikong mga kalipunan ng mga pinagbawal na artikulo.

Renasimiyento at mga reporma

Sa huli at simula ng ikalabinglima at ikalabinganim na mga siglo CE, ang mga misyong Europeo at mga maglalayag ay nagpakalat ng Romano Katolisismo sa mga Amerika, Asya, Aprika at Oceania. Si Papa Alexander VI sa kanyang papal bull na inter caetera ay naggawad ng mga karapatang kolonyal sa karamihan ng mga bagong natuklasang lupain sa Espanya at Portugal. Noong Disyembre 1511, bukas na sinuway ng prayleng Dominikano na si Antonio de Montesinos ang mga autoridad na Espanyol na namamahala sa Hispaniola sa masasamang pagtrato sa mga katutubong Amerikano na nagsasabi sa mga ito na "...kayo ay nasa mortal na kasalanan... para sa kalupitan at kabagsikan na ginagamit ninyo sa pakikitungo sa mga inosenteng taong ito." Bilang tugon, isinabatas ni Haring Ferdinand ang Mga Batas ng Burgos. Ang pagpapatupad ay maluwag at ang ilan ay nagsisi sa Simbahang Katoliko sa hindi paggawa ng sapat upang mapalay ang mga Amerikanong Indiyano. Ang isyung ito ay nagresulta sa krisis ng konsensiya noong ikalabing anim na siglong Espanya. Ang pagbubuhos ng pagbatikos sa sarili at pagninilay nilay na pilosopikal sa mga teologong Katoliko ay humantong sa debate sa kalikasan ng mga karapatang pantao. Noong ikalabinglimang siglo, Si Nicolaus Copernicus na isang astronomo ng Renasimiyento ay unang bumuo ng isang komprehensibong kosmolohiyang heliosentriko na nag-aalis sa planetang mundo mula sa sentro ng uniberso. Sa orihinal na paglilimbag ng De revolutionibus orbium coelestium, ang aklat ni Copernicus ay nagsanhi ng katamtamang kontrobersiya at hindi pumukaw ng anumang mga mabagsik na sermon mula sa simbahan tungkol sa pagsasalungat ng teoriyang ito sa bibliya. Pagkatapos ng tatlong taon noong 1546, ang Dominikanong si Giovanni Maria Tulosi ay bumatikos sa teoriya ni Copernicus sa kanyang papel na natatanggol sa absolutong katotohanan ng bibliya. Kanya ring isinaad na pinlano ng Panginoon ng Sagradong Palasyo (i.e. ang hepe ng censor librorum ng Simbahang Katoliko) na Dominikanong si Bartolomeo Spina na kondenahin ang De revolutionibus ngunit napigilang gawin ito dahil sa pagkakasakit at kamatayan.. Pagkatapos ng 1610, nang publikong suportahan ni siyentipikong si Galileo ang heliosentrismo ni Copernicus siya ay nakatagpo ng mapait na pagsalungat mula sa ilang mga pilosopo at mga kaparian na ang dalawa ng mga pari ay kalaunang nagakusa sa kanya sa inkisisyon ng Simbahang Katoliko noong 1615. Ang karamihan ng mga astronomo at pilosopo sa panahong ito ay naniniwala pa rin sa heosentrismong pananaw na ang planetang daigdig ay nasa sentro ng uniberso. Sa kanyang sermon noong 1614 (na ang paksa ay Aklat ni Josue 10 kung saan pinatigil ni Josue ang araw), ang prayleng Dominikanong Tommmaso Caccini ang unang gumawa ng pag-atake kay Galileo. Si Galileo ay hinimok sa Roma upang litisin sa Inkisisyon at natagpuang "malalang suspek ng heresiya sa pagsunod sa posiyon ni Copernicus na salungat sa tunay na kahulugan at autoridad ng Banal na Kasulatan". Siya ay inilagay sa pagkakabilanggo sa kanyang tahanan sa natitira ng kanyang buhay. Ang isa pang biktima ng Inkisisyon ng Simbahang Katoliko si Giordano Bruno na lumagpas sa modelong Copernican at nagmungkahi na ang araw ay isang bituin at ang uniberso ay naglalaman ng walang hangganang bilang mga tinatahanang daigdig na tinatahanan ng ibang mga matatalinong nilalang. Pagkatapos ng inkisiyon ni Bruno, siya ay natagpuang nagkasala ng heresiya at ipinagsunog ng buhay. Noong 1521, sa pamamagitan ng pamumuno at pangangaral ng Portuges na maglalayag na si Ferdinand Magellan, ang unang mga Katoliko ay nabautismuhan sa unang bansang Krisityano sa Asya na Pilipinas. Sa sumunod na taon, ang mga misyong Franciscan ay dumating sa Mehiko at naghangad na akayin ang mga Indiyano sa Katolisismo. Ang mga katutubong Indiyano ay inilarawan sa batas bilang mga bata at ang mga pari ay nagkaroon ng papel na pang-ama na kadalasang pinapatupad ng mga parusang pisikal. Sa India, ang mga misyonaryong Portuges at Heswitang si Francis Xavier ay nang-akay ng mga hindi Kristiyano at isang pamayanang Kristiyano na nag-aangkin na itinatag ni Apostol Tomas. Sa Europa, ang Renasimiyento ay nagmarka sa panahon ng binagong interest ssa pagkatutong sinauna at klasiko. Ito ay nagdulot rin sa muling pagsisiyasat ng mga tinatanggap na paniniwala. Ang pagtanggap sa europa ng humanismo ay nagkaroon ng mga epekto sa Simbahan na yumakap rin dito. Noong 1509, ang skolar na si Erasmus sa kanyang "Ang Papuri sa Kahangalan" ay bumihag ng isang malawak na pagkabalisa sa korupsiyon ng Simbahang Romano Katoliko. Ang mismong kapapahan ay kinuwestiyon ng mga kousilarismo na inihayag sa mga konsilyo ng Constance at Basel. Ang mga tunay na pagbabago sa mga konsehong ekumenikal ay tinangka ng ilang mga beses ngunit napigilan. Ang mga ito ay nakitang kinakailangan ngunit hindi nagtagumpay dahil sa panloob na mga alitan sa simbahang Romano Katoliko gayundin sa patuloy na mga alitan sa imperyong Ottoman at Saracen at sa simoniya at nepotismo na sinasanay sa Simbahang Romano Katoliko nang ika-15 at ika-16 na siglo. Dahil dito, ang mga mayayaman, makapangyarihan at makamundong mga tao tulad ni Rodrigo Borgia na naging Papa Alexander VI ay nagawang manalo sa halalan ng kapapahan.

Panahon ng Protestanteng Repormasyon

Tagapagpasimula ng Protestanteng Repormasyon na si Martin Luther

Ang Ikalimang Konsehong Lateran ay naglabas ng ilan ngunit mga maliliit na reporma noong Marso 1517. Pagkatapos ng ilang mga buwan noong 31 Oktubre 1517, ang paring Katoliko na si Martin Luther ay nagpaskil ng Ang Siyamnaputlimang Tesis sa publiko na umaasang magpasimula ng debate. Ang kanyang tesis ay nagprotesta sa mga mahahalagang punto ng doktrinang Katoliko gayon din ang pagbebenta ng mga indulhensiya. Ang iba pa gaya nina Huldrych Zwingli, John Calvin ay bumatikos rin sa mga katuruan ng Romano Katoliko. Ang mga hamong ito na sinuportahan ng mga makapangyarihang pwersang pampolitika sa rehiyon ay umunlad sa Protestanteng Repormasyon. Sa Alemanya, ang Repormasyon ay nagresulta sa digmaan sa pagitan ng Protestang Ligang Schmalkaldic at emperador na Katolikong si Charles V, Banal na Emperador Romano. Ang unang siyam na taong digmaan ay nagwakas noong 1555 ngunit ang patuloy na mga tensiyon ay lumikha ng higit na malalang alitan na TatlumpungTaong Digmaan na sumiklab noong 1618. Sa Pransiya, ang sunod sunod na mga alitang tinaguriang Mga Digmaang Pranses ng Relihiyon ay nilabanan mula 1562 hanggang 1598 sa pagitan ng mga Huguenot at mga pwersa ng Ligang Katolikong Pranses. Ang mga sunod sunod na papa ay pumanig at naging mga tagasuportang pinansiyal ng Ligang Katoliko. Ito ay nagwakas sa ilalim ni Papa Clemente VIII na may pag-aatubiling tanggapin ang Atas ng Nantes ni Haring Henry IV ng Pransiya noong 1598 na nagkakaloob ng tolerasyong relihiyoso at sibil sa mga Protestante. Ang Repormasyong Ingles ay maliwanag na batay sa pagnanais ni Henry VIII ng Inglatera sa pagpapawalang bisa ng kanyang kasal kay Catherine ng Aragon at sa simula ay mas pampolitika at kalaunang naging alitang teolohikal. Ang Mga Akto ng Supremasya ay gumawa sa hari ng Inglatera na maging pinuno ng simbahan ng Inglatera at sa gayon ay sa pagkakatatag ng Simbahan ng Inglatera. Pagkatapos nito sa simula ng 1536, ang ilang mga monasteryo sa Inglater, Wales at ireland ay nahinto at ang mga simbahang Katoliko ay sinunggaban. Nang mamatay si Henry noong 1547, ang lahat ng mga monasteryo, priaryo, mga kombento at ma dambana ay winasak o hininto. Si Maria I ng Inglatera ay muling nagpaisa ng Simbahan ng Inglatera at Roma laban sa payo ng ambahador na Espanyol at inusig ang mga Protestante sa panahon ng mga pag-uusig na Marian. Pagkatapos ng ilang probokasyon, ang sumunod na reynang si Elizabeth I ay napatupad ng Akto ng Supremasya. Ito ay pumigil sa mga Katoliko na maging mga kasapi ng propesyon, humawak ng opisyong pampubliko, pagboto o pagbibigay edukasyon sa mga anak nito. Ang Simbahang Katoliko Romano ay tumugon sa mga hamong pang doktrina at mga pang-aabuso na binigyang diin ng Repormasyon sa Konseho ng Trent (1545–1563). Ang konsehong ito ay naging nagpapatakbong pwersa ng Kontra-Repormasyon at muling pinagtibay ang mga sentral na doktrinang Katoliko gaya ng transubsansiasyon. Ito ay nagbago rin sa ibang mga mahalagang sa simbahan gaya ng pag-iisa ng hurisdiksiyon ng Roman Curia. Ang mga batikos ng Repormasyon ang kabilang na paktor na nagpasimula ng mga bagong orden kabilang ang mga theatine, Barnabite at Heswita.

Baroque, Panahon ng Kaliwanagan at mga himagsikan

Mga debosyon kay Maria

Ang Konseho ng Trent ay lumikha ng isang muling pagbuhay sa buhay relihiyoso at mga debosyon kay Maria sa Simbahang Romano Katoliko. Sa panahon ng Protestanteng Repormasyon, ipinagtanggol ng Simbahang Katoliko ang ma paniniwala nito tungkol kay Marya laban sa mga pananaw dito ng mga Protestante. Ideneklara ni Alexander VII noong 1661 na ang kaluluwa ni Maria ay malaya mula sa orihinal na kasalanan. Ipinag-utos ni Papa Clemente XI ang pista ng Inmaculada Concepcion noong 1708. Ang pista ng Santo Rosaryo ay ipinakilala noong 1715 at ang pista ng Pitong Hapis noong 1727. Ang panalangin ng Angelus ay malakas na sinuportahan ni Papa Benedict XIII noong 1724 at ni Papa Benedict XIV noong 1742.

Panahon ng Kaliwanagan at sekularismo

Mga pangunahing lathalain: Panahon ng Kaliwanagan at Sekularismo

Ang Panahon ng Kaliwanagan ay bumubuo sa isang bagong hamon sa Kristiyanismo. Hindi tulad ng Protestanteng Repormasyon na kumuwestiyon ng ilang mga doktrina ng Romano Katoliko, ang Panahon ng Kaliwanagan ay kumuwestiyon sa Kristiyano sa kabuuan nito. Sa pangkalahatan, itinaas nito ang katwiran ng tao ng higit sa pahayag ng diyos at pinababa nito ang mga autoridad na pang-relihiyon gaya ng kapapahan batay dito. Tinangka ng Simbahang Romano Katoliko na itaboy ang Galicanismo at Councilarismo na mga ideolohiyang nagbanta sa kapapahan at istruktura ng Simbahang Katoliko. Tungo sa huling bahagi ng ika-17 siglo, nakita ni Papa Inocencio XI ang papataas na mga pag-atake ng Turko laban sa Europa na sinuportahan ng Pransiya bilang pangunahing banta sa Simbahang Katoliko. Kanyang itinatag ang koalisyong Polish-Austrian para sa pagkatalo ng mga Turko sa Vienna noong 1683. Ang ilang mga skolar ay tumatawag sa kanyang santong papa dahil kanyang nireporma ang mga pang-aabuso ng Simbahang Romano Katoliko kabilang ang simoniya, nepotismo at maaksayang mga paggasta ng papa na nagresulta sa kanyang magmana ng utang ng papa na 50,000,000 scudi. Sa pagtanggal ng ilang mga honoraryong posisyon at pagpapakilala ng patakarang piskal, nagawa ni Inocente XI na muling makuha ang kontrol ng mga pinansiya ng Simbahang Romano Katoliko. Sa Pransiya, nilabanan ng Simbahang Katoliko ang Jansenismo at Gallicanismo na sumuporta sa Councilarismo at tumakwil sa primasya ng kapapahan at humingi ng mga espesyal na konsesyon para sa Simbahang Katoliko sa Pransiya. Ito ay nagpahina sa kakayahan ng Simbahang Katoliko na tumugon sa mga taga-isip na Gallicanista gaya ni Denis Diderot na humamon sa mga pundamental na doktrina ng Simbahang Romano Katoliko. Noong 1685, ang gallicanistang Haring si Louis XIV ay naglabas ng Pagbawi ng Atas ng Nantes na nagwakas sa isang siglo ng tolerasyong relihiyoso. Ang Pransiya ay pumwersa sa mga teologong Katoliko na suportahan ang councilarismo at itanggi ang impalibilidad ng Papa. Ang hari ay nagbanta kay Papa Inocencio XI sa isang pangkalahatang konseho at militar na pagsunggab ng estado ng papa. Ang absolutong monarkiya ng estado ng Pransiya ay gumamit ng Gallicanismo upang makamit ang kontrol ng halos lahat ng mga pangunahing paghirang ng Simbahang Katoliko gayundin ang mga pag-aari ng Simbahan. Ang autoridad ng Estado ng ibabaw sa Simbahang Katoliko ay naging sikat rin sa ibang mga bansa. Sa Alemanya at Belgium, ang Gallicanismo ay lumitaw sa anyo ng Febronianismo na tumakwil sa mga prerogratibo ng papa sa katulad na paraan. Si Emperador Joseph II, Banal na Emperador Romano ng Austria (1780–1790) ay nagsanay ng Josephinismo sa pamamagitan ng pagkontrol sa buhay ng Simbahang Katoliko, mga paghirang at malawak na pagsunggab sa mga pag-aari ng Simbahang Katoliko.

Himagsikang Pranses

Ang anti-klerikalismo ng Himagsikang Pranses ay nakakita ng mga direktang pag-atake sa kayamanan ng Simbahang Katoliko. Ang mga nauugnay na pagkasiphayo ay tumungo sa buong nasyonalisasyon ng pag-aari ng Simbahan gayundin ang mga pagtatangka na itatag ang pinapatakbo ng estado ng Simbahan. Ang malalaking mga bilang ng mga pari ay tumanggi na tanggapin ang panunumpa ng pagsunod sa Pambansang Asemblea ng Pransiya na humantong sa pagbabawal sa Simbahan at pagpapalit ng isang bagong relihiyon ng "Katwiran". Sa panahong ito, ang lahat ng mga monasteryo ay winasak, ang mga 30,000 mga pari ay pinatapon at ang mga daan daan ay pinatay. Nang pumanig sa Papa Pius VI laban sa himagsikan sa Unang Koalisyon, sinakop ni Napoleon Bonaparte ang Italya. Ang 82 taong gulang na papa ay binihag sa bilanggo sa Pransiya noong Pebrero 1799 at namatay sa Valence noong 29 Agosto 1799 pagkatapos ng anim na buwan ng pagkakabihag. Upang makuha ang suportang popular sa kanyang pamumuno, muling itinatag ni Napoleon ang Simbahang Katoliko sa pamamagitan ng Concordat ng 1801. Ang pagwawakas ng mga digmaang Napoleoniko ay naghudyat ng Kongreso ng Vienna at nagdulot ng muling pagbuhay sa Simbahang Katoliko at pagbabalik ng mga estado ng papa. Ang muling pagbabalik ng mga Bourbon noong 1814 ay nagbalik ng maraming mga mayayamang dugong bughaw at may ari ng mga lupain na sumuporta sa Simbahan. Gayunpaman, ang mga monasteryo kasama ng mga malalawak na lupain nito at kapangyarihang pampolitika ay nawala. Ang karamihan ng mga lupain ay ibinenta sa mga negosyante na walang mga koneksiyong historiko sa lupain at mga magsasaka. Ang ilang mga bagong pari ay sinanay noong panahong 1790 hanggang 1814 at ang marami ay lumisan sa Simbahang Katoliko. Ang mga konserbatibong Katoliko ay humawak ng kontrol ng pambansang pamahalaan noong 1820–1830 ngunit kadalasang gumagampan ng pangalawang papel na pampolitika o kailangang makipaglaban mula sa pag-atake mula sa mga republikano, soyalista at mga sekular. Sa buong buhay ng Ikatlong Republika ng Pransiya, may mga labanan sa katayuan ng Simbahang Katoliko. Ang kapariang katoliko at mga obispo ay malapit na nauugnay sa mga Monarkista at marami sa hierarka nito ay mula sa mga pamilyang dugong bughaw. Ang mga republikano ay batay sa anti-klerikal na gitnang klaseng mamamayan na nakita ang alyansa ng Simbahan sa mga monarkista na isang bantang pampolitika sa republikanismo at banta sa modernong espirito ng pag-unlad. Namuhi ang mga Republikano sa simbahang Katoliko dahil sa mga ugnayang pampolitika at klase nito. Para sa mga republikano, ang simbahang katoliko ay kumakatawan sa mga lumang tradisyon, superstisyon at monarksimo. Ang mga republikano ay napalakas sa pamamagitan ng suporta ng mga Protestante at Hudyo. Ang maraming mga batas ay ipinasa upang pahinain ang Simbahang Katoliko. Noong 1879, ang mga pari ay hindi isinama sa mga komiteng pangangasiwa ng mga hospital at mga lupon ng kawanggawa. Noong 1880, ang mga bagong batas ay dinirekta laban sa mga kongregasyogn relihiyoso. Ang Concordat ni Napoleon ay nagpatuloy ngunit noong 1881, pinutol ng pamahalaan ang mga sahod ng mga paring hindi nito gusto. Ang 1882 mga batas ng paaralan ng Republikanong si Juley Ferry ay nagtatag ng isang pambansang sistema ng mga eskwelang pampubliko na nagtuturo ng striktong puritanikal na moralidad ngunit walang relihiyon. Nang maging papa si Leo XIII, sinubukan nitong pakalmahin ang mga relason ng Simbahan at Estado. Noong 1884, kanyang sinabi sa mga obispong Pranses na huwag umasal na laban sa Estado. Siya ay nag-isyu noong 1892 ng isang ensiklikal na pumapaygo sa mga katolikong Pranses na magrally sa Republika at ipagtanggol ang Simbahan sa pamamagitan ng pakikisali sa mga politikang Republikano. Ang pagtatangkang ito ng pagpapabuti ng relasyon ng Estado at simbahan ay nabigo. Ito ay pinagningas ng Pangyayaring Dreyfus. Ang mga katoliko ay karamihang anti-drefussard. Ang mga assumpsiyonista ay naglimbag ng mga artiklulong anti-semitiko at antirepublikano na nagpagalit sa mga politikong republikano na handang maghiganti. Si Combes bilang Punong Ministro noong 1902 ay determinado na buong talunin ang Katolisismo. Kanyang ipinasara ang lahat ng mga parokyal na eskwela sa Pransiya. Pagkatapos ay kanyang ipinatakwil sa parlimaneto ang autorisasyon ng lahat ng mga relihiyisong orden. Noong 1905, ang Concordat ay pinawalang bisa at ang Simbahan at Estado ay sa wakas naging hiwalay. Ang lahat ng mga pag-aari ng simbahan ay sinunggaban. Ang Simbahan ay masamang napinsala at nawalan ng kalahati ng mga pari nito.

Panahong Industriyal

Unang Konsehong Vatikano

Bago ang Konseho ng Vatikano noong 1854, si Papa Pius IX na may suporta ng karamihan ng mga obispong Katoliko na kanyang kinonsulta noong 1851–1854 ay nagproklama ng dogma ng imakuladang paglilihi. Sa unang konsehong Vatikano, ang ilang 108 mga ama ng konseho ay humiling na idagdag ang mga salitang "imakuladang birhen" sa aba ginoong marya. Ang ilang mga ama ay humiling na ang dogma ng imakuladang paglilihi na isama sa kredo ng simbahan na sinalungat ni Pius IX. Maraming mga katolikong Pranses ay nagnais ng pagdodogma ng konsehong ekumenikal ng inpalibilidad ng papa at pag-akyat ni Marya . Sa Unang konsehong Vatikano, ang siyam na mga petisyong marolohikal ay pumapabor sa isang dogma ng pag-akyat ni marya sa langit ngunit malakas na sinalungat ng ilang mga ama ng konseho lalo na sa Alemanya. Noong 1870, pinagtibay ng unang konsehong vatikano ang doktrina ng inpalibilidad ng papa kapag sinanay sa spesipikong nilarawang mga paghahayag. Ang kontrobersiya dito at iba pang mga isyu ay nagresulta sa isang maliit na kilusang humiwalay na tinatawag na Lumang simbahang Katoliko.

Anti-klerikalismo

Ang ika-20 siglo ay nakakita ng pagdami ng iba't ibang mga pamahalaan na laban sa kaparian at Simbahang Katoliko. Ang Batas Calles noong 1926 na naghihiwalay sa simbahan at estado sa Mehiko ay humantong sa Digmaang Cristero kung saan ang higit sa 3,000 mga pari ay ipinatapon o pinaslang, ang mga simbahan ay nilapastangan, ang mga serbisyo ay nilait, ang mga madre ay ginahasa at ang mga nabihag na pari ay binaril. Sa Unyong Sobyet kasunod ng Himagsikang Bolshevik noong 1917, ang pag-uusig sa Simbahang Katoliko at mga Katoliko ay nagpatuloy hanggang noong mga 1930. Sa karagdagan sa pagpapatapon at pagpaslang sa mga kleriko, monghe at taong lay, ang pagsunggab sa mga kasangkapan ng Simbahan at pagsasara ng mga simbahang Katoliko ay karaniwan. Noong Digmaang Sibil ng Espanya noong 1936–39, ang hierarkang Romano Katoliko ay sumuporta sa mga pwersang rebeldeng Nasyonalista ni Francisco Franco laban sa pamahalaang Prontang Popular. Binanggit ng simbahang Katoliko ang Karahasang Republikan na isinagawa laban sa simbahan. Ang Simbahang Katoliko ay isang aktibong elemento sa politikang nagpopolarisa sa mga taon bago ang Digmaang Sibil. Tinawag ni Papa Pius XI ang tatlong mga bansang ito na Teribleng Tatsulok at ang pagkaibigo na magprotesta sa Europa at Estados Unidos bilang isang konspirasiya ng Katahimikan.

Italya

Ang pamahalaan ng Italya ay palaging anti-klerikal hanggang sa Unang Digmaang Daigdig nang ang ilang mga kompromiso ay naabot. Ang karamihan ng mga estado ng papa ay sinunggaban ng mga hukbo ni Haring Victor Emmanuel II ng Italya (1861–1878) at ang mismong Roma ay sinunggaban ng pwersa noong 1870 at ang papa ay naging bilanggo ng Vatikano. Upang paigtingin ang kanyang rehimeng diktaduryang Pasista, si Benito Mussolini ay sabik rin sa isang kasunduan sa Simbahang Katoliko. Ang kasunduan ay naabot noong 1929 sa Mga Kasunduang Laterano na nakatulong sa parehong mga panig. Ayon sa mga termino ng unang kasunduan, ang siyudad ng Vatikano ay binibigyan ng soberanya bilang isang independiyenteng bansa kapalit ng pagsuko ng Vatikano sa pang-aangkin nito ng mga dating teritoryo ng mga Estado ng papa. Si Pius XI ay naging pinuno ng isang munting estado na may sarili nitong teritoryo, hukbo, estasyon ng radyo, at kinatawang diplomatiko. Ang Concordat noong 1929 ay gumawa sa Katolisismo na tanging relihiyon ng Italya (bagaman ang ibang mga relihiyon ay pinayagan din), nagpasahod sa mga pari at obispo, kumilala sa mga kasal ng simbahan (sa nakaraan ay kailangan ang isang kasal na sibil) at nagpasok ng mga pagtuturong relihiyoso sa mga paaralang pampubliko. Ang mga obispo ay sumumpa naman ng katapatan sa estadong Italyano na may kapangyarihang beto sa pagpili ng mga ito. Ang Simbahang Katoliko ay hindi opisyal na inoobligahan na sumuporta sa rehimeng Pasista. Ang mga malakas na pagkakaiba ay nanatili ngunit ang mga alitan ay nagwakas. Inendorso ng Simbahang Katoliko ang mga patakarang pandayuhan nito gaya ng pagsuporta sa panig na anti-Komunista sa Digmaang Sibil ng Espanya at suporta sa pananakop ng Ethiopia.

Pagkatapos ng Panahong Industriyal

Ikalawang Konsehong Vatikano

Ang Simbahang Katoliko ay nagsagawa ng isang komprehensibong proseso ng reporma pagkatapos ng Ikalawang Konsehong Vatikano (1962–65). Ito ay nilayon bilang pagpapatuoy ng Unang Konsehong Vatikano sa ilalim ni Papa Juan XXIII at ang konseho ay nagpaunlad ng makina ng modernisasyon. Ito tinakdaan sa paggawa sa mga katuruang historikal ng Simbahan na malinaw sa modernong daigdig at gumawa ng mga pahayag sa mga paksa kabilang ang kalikasan ng simbahan, ang misyon ng laity at kalaayang pang-relihiyon. Inaprobahan ng Konseho ang isang pagbabago ng liturhiya at pumayag sa mga Liturhikal na rite na Latin na gumamit ng mga wikang bernakular gayundin ang Latin sa pagsasagawa ng misa at iba pang mga sakramanto. Ang mga pagsisikap ng Simbahang Katoliko na pabutihin ang Pagkakaisang Krisityano ay naging prioridad. Sa karagdagan ng paghahanap ng karaniwang saligan sa mga simbahang Protestante sa ilang mga isyu, ang Simbahang Katoliko ay tumalakay din ng posibilidad ng pakikipag-isa sa Simbahang Silangang Ortodokso.

Ang mga pagbabago sa mga lumang rite at seremonya pagkatapos ng Vatikano II ay lumikha ng iba't ibang mga tugon. Ang ilan ay tumigil sa pagsisimba sa Simbahang Katoliko samantalang ang iba ay nagtangkang ingatan ang lumang liturhiya sa pamamagitan ng mga simpatetikong pari. Ang mga ito ang bumuo ng saligan ng mga pangkat na Tradisyonalistang Katoliko na naniniwala na ang mga reporma ng Vatikano II ay higit na lumagpas. Ang mga Katolikong Liberal ay bumuo ng isa pang sumasalungat na pangkat na naniniwlang ang mga reporma ng Vatikano II ay hindi sapat na lumagpas. Ang mga liberal na pananaw ng mga teologong gaya nina Hans Küng at Charles Curran ay humantong sa pagbawi ng Simbahang Katoliko ng kanilang autorisasyon sa pagtuturo bilang mga Romano Katoliko. Noong 2007, ang Papa Benedict XVI ay nagpagaan ng pagpapahintulot para sa opsiyonal na pagdaraos ng lumang misa sa kahilingan ng mga mananampalataya.

Ang isang bagong Batas kanon na Codex Juris Canonici na tinawag ni Papa Juan XXIII ay inihayag ni Papa Juan Pablo II noong 1983. Ito ay kinabibilangan ng maraming mga reporma at pagbabago sa batas ng Simbahang Katoliko at disiplina para sa Simbahang Latin. Ito ay pumalit sa bersiyon na inisyu noong 1917 ni Papa Benedict XV.

Mga doktrina

Sagradong kasulatan

Pangunahing lathalain: Kanon na biblikal

Ang bibliya kasama ang krus at rosaryo.

Ang sagradong kasulatan (bibliya) ng Simbahang Katoliko ay iba mula sa orihinal na kasulatan ng Kristiyanismo na hindi dinagdagan at hindi rin kinunan. Ang bibliya ng Simbahang Katoliko ay binubuo ng 73 aklat kabilang ang Lumang Tipan, Bagong Tipan at mga deuterokanoniko. Ang Lumang Tipan at apokripa ng Katoliko ay binubuo ng 46 aklat na matatagpuan sa saling Griyego ng Tanakh na Septuagint. Ang mga aklat ng Bagong Tipan ng Katoliko ay nakatala sa easter letter (367 CE) ni Athanasius. Ang pagkakabuo ng kanon ng Simbahang Katoliko ay tumagal ng maraming mga siglo bago nalutas sa Konseho ng Trent (1545–1563). Ang sagradong tradisyon ng Romano Katoliko ay binubuo ng mga katuruan na pinaniniwalaan nitong ipinasa mula sa panahon ng mga apostol. Ang sagradong kasulatan at sagradong tradisyon ng Romano katoliko ay magkakasamang tinatawag na "deposito ng pananampalataya" (depositum fidei). Ang mga ito ay pinapakahulugan naman ng Magisterium na autoridad sa pagtuturo ng simbahan na sinasanay ng papa at kolehiyo ng mga obispo sa pakikipag-isa sa papa na obispo ng Roma.

Primasiya ng papang Romano

Pangunahing lathalain: Papa ng Simbahang Katoliko Romano

Ang primasiya ng Obispo ng Roma ang doktrinang Romano Katoliko na nauukol sa respeto at autoridad na nararapat sa Obispo ng Roma mula sa ibang mga obispo at kanilang mga sede. Kasama ng kontrobersiyang Filioque, ang pagkakaiba sa interpretasyon ng doktrinang ito ang naging at ang nanatiling pangunahing mga sanhi ng sismang Kanluran-Silangan sa Kristiyanismo. Sa Simbahang Silangang Ortodokso, ang primasiya ng obispo ng Roma ay nauunawan na isang lamang ng dakilang karangalan na tumuturing ditong "primus inter pares" ("una sa mga magkatumbas") nang walang epektibong kapangyarihan sa ibang mga simbahang Kristiyano. Sa karagdagan, ang pananaw ng Simbahang Silangang Ortodokso ay ang mga pribilehiyao sa Roma ay hindi absolutong kapangyarihan. Sa Silangang Kristiyanismo, marami ang mga itinuturing na "apostolikong sede" na ang Simbahan ng Herusalem ang itinuturing na "ina ng lahat ng mga simbahan". Ang obispo ng Antioch ay maari ring mag-angkin ng pamagat na kahalili ni Pedro dahil si Pedro ang pinuno ng Simbahan sa Antioch. Ayon sa Simbahang Katoliko Romano, ang primasiya ng Obispo ng Roma ay "buo, suprema at unibersal na kapangyarihan sa buong Simbahan na isang kapangyariahn na palagi niyang sinasanay nang hindi nahaharangan" na isang kapangyarihang itinuturo rin ng Katoliko Romano sa buong katawan ng mga obispo na nagkakaisa sa Papa ng Romano Katoliko. Ang kapangyarihang itinuturo nito sa autoridad na primasiya ng papa ay may mga limitasyon na opisyal, legal, dogmatiko, praktikal, at "isang kamalian na isiping ang bawat salitang binibigkas ng Papa ay inpalible o walang kakayahang magkamali.". Ang ebolusyon ng mas naunang tradisyon ay naglalagay sa parehong sina Apostol Pedro at Apostol Pablo na mga mga ninuno ng mga obispo ng Roma na pinagtanggap ng mga ito ng posisyon bilang pangunahing pastol (Pedro) at supremang autoridad sa doktrina (Pablo). Upang itatag ang primasiya o pagiging una ng Obispo ng Roma, ang mga obispo ng Roma ay umaasa sa isang liham na isinulat noong 416 CE ni Papa Inocencio I sa Obispo ng Gubbio upang ipakita kung paanong ang pagpapailalim sa Roma ay naitatag. Dahil si Pedro ang pinaniniwalaang ang tanging apostol (hindi binanggit si Pablo) na nagtrabaho sa Kanluran ay kaya pinaniniwalaang ang mga tanging persona na nagtatag ng mga simbahan sa Italya, Espanya, Gaul, Sicicly, Aprika at mga kanluraning isla ay mga obispong hinirang ni Pedro o mga kahalili nito. Ang pag-aangkin ng primasiya ng papa ng Roma ay maaaring tinanggap sa Italya ngunit hindi handang tinanggap sa iba pang mga lugar sa Kanluran. Ang presensiya ni Pedro sa Roma ay pinagtibay nina Clemente ng Roma, Ignatius ng Antioch, Irenaeus ng Lyon at iba pang mga sinaunang manunulat na Kristiyano. Ang parehong mga manunulat ay nagpahiwatig rin na si Pedro ang tagapagtatag ng Simbahan sa Roma bagaman hindi sa kahulugan ng pagsisimula ng pamayanang Kristiyano doon. Ikinatwiran rin ng mga Romano Katoliko na ang 1 Pedro 5:13 ay nagpapatunay na si Pedro ay tumungo sa Roma dahil ang Babilonia ay kanilang inaangking isang kriptikong pangalan para sa Roma gaya ng paggamit sa Aklat ng Pahayag. Gayunpaman, ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng maraming mga skolar at komentador ng bibliya dahil walang ebidensiya na ang Roma ay kailanman tinawag na Babilonia pagkatapos ng Aklat ng Pahayag. Ang 1 Pedro ay hindi rin apokaliptiko at ang Babilonia ay hindi mas kriptiko kesa sa Pontus, Asya at iba pang mga lugar na binanggit sa 1 Pedro. Kanila ring inangkin na ang Babilonia ay tinitirhan pa rin ng maliit na bilang ng mga tao sa mga panahong ito. Dahil sa pagbanggit ng "Binabati rin kayo ni Marcos na aking anak" sa 1 Pedro 5:13 at dahil si Marcos ang Ebanghelista ay itinturing na tagapagtatag ng Simbahan ng Alehandriya kaya ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang 1 Pedro ay isinulat sa Ehipto. Ayon kay Irenaeus (130–202 CE), sina Pedro at Pablo ang mga tagapagtatag ng Simbahan ng Roma at kanilang hinirang si Papa Linus sa opisina ng episkopata na pagsisimula ng apostolikong paghalili ng sedeng Romano. Ayon kay Tertulliano (160–c. 225 CE), si Clemente ang kahalili ni Pedro. Ayon kay Jeronimo (347–420), si Clemente ang ikaapat na obispo ng Roma pagkatapos ni Pedro bagaman kanyang idinagdag na "ang karamihan ng mga Latin ay naniniwalang si Clemente ang ikalawa pagkatapos ng apostol". Ang Mga Konstitusyong Apostoliko (375CE-380CE) ay nagsaad na si Linus ang unang obispo ng Roma na inordina ni Apostol Pablo. Ang isang Linus ay binanggit sa 1 Timoteo 4:19-22 na inaangkin ng ilang mga Romano Katoliko na si Papa Linus. Gayunpaman, ang iba ay itinalang bago ni Linus at ang kawalan ng pagbibigay diin o preeminensiya kay Linus ay nagmumungkahing si Linus ay hindi isang pinuno o obispo at kahalili ni Pedro. Sa karagdagan ay pinaniniwalaan ng mga skolar na ang 2 Timoteo ay isinulat sa ikalawang siglo at isang pekeng liham na hindi isinulat ni Pablo. Ang karamihan ng mga skolar sa kasalukuyan ay tumatanggap rin na ang mga sinaunang Kristiyano sa Roma ay hindi umasal bilang isang nagkakaisang pamayanan sa ilalim ng isang pinuno o isang obispo noong unang siglo CE. Ang pagkakaroon ng isang obispo ay lumitaw lamang noong ikalawang siglo CE. Gayunpaman, ang mga talatang Galacia 2:7-9 at Roma 15:16-20 ay ikinatwiran ng mga Protestante na nagpapatunay na si Pedro ay hindi nangaral sa mga hentil dahil siya ay itinakdang mangaral sa mga Hudyo. Si Apostol Pablo ay naglayag sa Roma (Mga Gawa 28:16,30-31) ngunit hindi binanggit ang presensiya ni Pedro sa kanyang mga inaangking sulat mula sa Roma at para sa Roma (Roma 16. Noong 2009, isinaad ni Otto Zwierlein na "walang isang piraso ng maasahang ebidensiyang pampanitikan at wala ring ebidensiyang arkeolohikal na si Pedro ay kailanman nasa Roma". Ang isang pangunahing debate sa pagitan ng mga Romano Katoliko at Protestante sa primasiya ng papang Romano ay nakasentro sa Mateo 16:18 kung saan sinabi ni Hesus kay Pedro na: "At sinasabi ko rin sa iyo: Ikaw ay Pedro. Sa ibabaw ng batong ito ay itatayo ko ang aking iglesiya. Hindi makakapanaig sa kaniya ang tarangkahan ng Hades." Ang talatang ito ay pinapakahulugan ng mga Romano Katoliko na sinasabi ni Hesus na itatag ang kanyang simbahan kay Pedro. Dahil dito, kanilang inaangkin na si Pedro ang unang papa ng Simbahang Katoliko Romano. Gayunpaman, ang unang indibidwal na ginamitan ng pamagat na "Papa" sa Simbahang Katoliko Romano ay si Papa Marcelino (namatay noong 304) at ang unang obispo ng Roma na pinaniniwalaan ng ilan na kumuha ng pamagat na "Papa" ay si Papa Siricio (384–399 CE). Inaangkin na rin ng mga teologong Romano Katoliko na si Pedro ang ginawang pastol ng apostolikong kawan sa Juan 21:15-19 at nagpapalakas ng mga kapatid (Lucas 22:31-32). Sa Griyego ng Mateo 16:18 na pinaniniwalaang orihinal na wika ng Bagong Tipan, ang pangalang ibinigay ni Hesus kay Simon ay petros ngunit kanyang tinukoy ang "bato (rock)" bilang petra. Ayon sa ilang skolar, may pagtatangi sa pagitan ng dalawang mga salitang petra at petros na ang petra ay "bato (rock)" samantalang ang petros ay maliit na bato (pebble). Pinapakahulugan ng mga Protestante na ang "batong ito" ay hindi si Pedro kundi sa konpesyon ng pananampalataya ni Pedro sa mga nakaraang talata at kaya ay hindi naghahayag ng primasiya ni Pedro kundi ay naghahayag na itatayo ni Hesus ang kanyang simbahan sa pundasyon ng pahayag at konpesyon ng pananamapalataya ni Pedro na si Hesus ang Kristo. Ang pananaw na ito ang pananaw ng ilang mga ama ng simbahan gaya ni Juan Crisostomo. Gayunpaman, ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng ilang mga skolar na Protestante gaya nina Blomberg at Carson na naniniwalang ang bato ay si Pedro. Ang ilang mga Protestante ay naniniwalang ang "batong ito" ay tumutukoy kay Hesus bilang reperensiya sa Aklat ng Deuteronomio 32:3-4, "Ang diyos...ang bato (rock), ang kanyang gawa ay sakdal" na kanila ring sinusuportahan ng mga talatang 1 Corinto 3:11,10:4, Efeso 2:20, at 1 Pedro 2:4-8. Ang Efeso 2:20 ay nagsasaad na ang mga apostol ang saligan at hindi lamang ang isang apostol. Ayon sa Galacia 2:7, ang pagkakatiwala ng pangangaral ni Pablo ng ebanghelyo sa mga hentil ay gaya ng kay Pedro sa mga Hudyo na nagpapahiwatig si Pedro ay hindi higit kay Pablo. Ayon sa Mateo 19:28 at Pahayag 21:14, ang 12 apostol ay uupo sa 12 trono upang hukuman ang labindalawang lipi ng Israel. Ayon sa Lucas 22:24-29, "Nagkaroon ng pagtatalo sa kanila kung sino sa kanila ang ituturing na pinakadakila. Sinabi ni Hesus sa kanila: Ang mga hari ng mga hentil ay naghahari sa kanila. Ang mga namamahala sa kanila ay tinatawag na tagagawa ng mabuti. Ngunit hindi gayon sa inyo. Ang pinakadakila sa inyo ay matulad sa pinakabata. Siya na tagapanguna ay matulad sa tagapaglingkod. Ito ay sapagkat sino nga ba ang higit na dakila, ang nakadulog ba o ang naglilingkod? Hindi ba ang higit na dakila ay ang nakadulog? Ngunit ako na nasa kalagitnaan ninyo ay tulad sa naglilingkod. Kayo iyong mga kasama kong nagpatuloy sa aking mga pagsubok. Ang aking Ama ay naglaan para sa akin ng isang paghahari. Ganito rin ang paglaan ko ng isang paghahari para sa inyo. Inilaan ko ito upang kayo ay makakain at makainom sa aking dulang sa aking paghahari. Inilaan ko ito upang kayo ay makaupo sa mga trono na hinahatulan ang labindalawang lipi ni Israel". Ayon sa Mateo 23:8-11, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas". Ayon sa Juan 20:19-23, ang pagpapatawad ng mga kasalanan ay ipinagkaloob sa 11 mga apostol.

Emblem ng Papa ng Simbahang Katoliko Romano. Ang nakakrus na mga susi sa emblem ng kapapahan ng Simbahang Katoliko Romano ay sumisimbolo sa mga susi ng langit na ipinagkatiwala kay Simon Pedro ayon sa Mateo 16:18-19. Ang mga susi ay ginto at pilak na sumisimbolo sa kapangyarihan ng pagkakalag at pagtatali. Ang tripleng korona ng tiara ng papa ay kumakatawan sa tatlong mga gampanin ng papang Romano Katoliko bilang "supemang pastor", "supremang guro" at "supremang saserdote (pari)". Ang gintong krus sa monde (globo) na nasa itaas ng tiara ay sumisimbolo sa soberanya ni Hesus.

Inaangkin ng mga hindi-Romano Katoliko na ang mga susi sa kalangitan na pagkakaloob ng pagtatali at pagkakalag sa lupa sa Mateo 16:19 ay hindi lamang ibinigay kay Pedro kundi sa lahat ng mga apostol na kanilang sinusuportahan ng talatang Mateo 18:18-20. Ang interpretasyong ito ang pananaw ng maraming mga ama ng simbahan gaya nina Tertulliano, Hilary ng Poitiers, Juan Crisostomo, Augustine. Ayon sa mga Katoliko, ang ginamit na Griyeong soi (iyo) ay singular na tumutukoy lamang kay Pedro. Ang Mateo 16:18 ay gumagamit ng nagdudugtong na Griyegong pariralang kai epi tautee na isinaling "at sa batong ito" na ayon sa mga teologong Romano Katoliko ay nakabatay sa nakaraang sugnay na nagsisilbing magtumbas ng ikalawang batong petra sa unang batong petros. Gayunpaman, ikinatwiran ng mga Protestante na ang patakarang grammar ng mga pang-uri ay dapat umayon sa kaso, kasarian at bilang sa mga pangngalang binabago nito. Kanilang ikinatwiran na ang pagkakaiba sa kasarian ng mga salitang petra (babae) at petros (lalake) ay nagpapatunay na hindi si Pedro ang batong petra. Ikinatwiran ng mga Katoliko na ang patakarang ito ay hindi lumalapat sa mga salitang ito dahil ang parehong mga salita ay mga pangngalan at hindi pang-uri. Tungkol sa interpretasyon ng Mateo 16:18-19, isinulat ni Jaroslav Pelikan na "Gaya ng pag-amin ngayon ng mga skolar na Romano Katoliko, ginamit ito ng sinaunang amang Kristiyano na si Cipriano upang patunayan ang autoridad ng obispo hindi lamang ng obispo ng Roma ngunit ng bawat obispo" na tumutukoy sa gawa ni Maurice Bevenot tungkol kay Cipriano. Bagaman sa 12 alagad, si Pedro ang nananaig sa mga unang kabanata ng Mga Gawa ng mga Apostol, si Santiago na kapatid ng Panginoon ay ipinakitang pinuno ng Simbahang Kristiyano sa mga kalaunang kabanata ng Mga Gawa. Ang ilan ay nag-aangkin na mas nanaig sa ranggo si Santiago kesa kay Pedro dahil si Santiago ang huling nagsalita sa Konseho ng Herusalem sa Mga Gawa 15:13-21 na nagmumungkahing ito ang huling pagpapasya na pinagkasunduan ng lahat. Ang katusuan rin ni Santiago ay sinunod sa lahat ng mga Kristiyano sa Antioch na nagpapahiwatig na ang autoridad ni Santiago ay lagpas sa Herusalem. Gayundin, binanggit ni Apostol Pablo si Santiago bago kay Pedro at Juan nang tawagin ni Pablo ang mga ito na "mga haligi ng simbahan" sa Galacia 2:9. Ayon sa Galacia 2:11-13, sinunod ni Pedro ang kautusan ni Santiago na lumayo sa mga hentil at hindi lamang si Pedro kundi pati ang kasamang misyonaryo ni Pablong si Barnabas gayundin ang lahat ng mga Hudyo. Gayunpaman, ayon sa mga teologong Romano Katoliko, ang mga talatang Mga Gawa 12:12-17 at Galacia 1:18-19 ay nagpapahiwatig na si Pedro ang pinuno ng simbahang Kristiyano at si Pedro ang humirang kay Santiago na pinuno nang siya ay lumisan sa Herusalem. Gayunpaman, ayon sa mga hindi naniniwala sa interpretasyong ito ng Romano Katoliko, kung ang pagkakahirang kay Santiago ay kinailangan sa paglisan ni Pedro sa Herusalem, bakit hindi kinilala si Pedro na pinuno sa Konseho ng Herusalem sa Mga Gawa 15. Si Santiago ay nanatiling nasa papel ng pinuno kahit sa presensiya ni Pedro sa Konseho ng Herusalem sa Mga Gawa 15. Ayon sa propesor na si John Painter, mas malamang na ang talata ay nagsasaad na si Pedro ay nag-uulat lamang ng kanyang mga gawain sa kanyang pinunong si Santiago. Ang Galacia 1:18-19 ay hindi malinaw at maaaring pakahulugan upang suportahan ang parehong pananaw na si Santiago o Pedro ang pinuno ng Simbahang Kristiyano sa Herusalem. Gayunpaman, ang katotohanang si Santiago ay binanggit maliban sa iba pang mga apostol ay nagpapakitang si Santiago ay napakahalaga para kay Pablo. Ayon kay Eusebio ng Caesarea, si Santiago ang unang obispo o patriarka ng Simbahang Kristiyano sa Herusalem. Ikinatwiran rin na ang mga konseho ng simbahan ay hindi tumuring sa mga desisyon ng papa na nagtatali. Ang Ikatlong Konsehong Ekumenikal ay ipinatawag bagaman kinondena ng romanong papa na si Papa Celestino I si Nestoryo bilang heretiko na ikinatwiran ni Whelton na nagpapakitang hindi itinuring ng konseho ang kondemnasyon ng papang Romano bilang depinitibo. . Ayon sa mga sumasalungat sa doktrinang ito, walang isang konsehong ekumenikal ang ipinatawag ng papa ng Roma. Ang lahat ng mga konsehong ekumenikal ay ipinatawag ng mga Emperador na Bizantino. Kung ang katuruan ng primasiya ng papang Romano ang bumuo ng bahagi ng Tradisyong Banal, ang gayong kapangyarihan ng papang Romano ay sasanayin upang lutasin ang mga alitan sa sinaunang kasaysayan ng Simbahang Kristiyano. Ang pangkalahatang konseho ay maaari ring manaig sa desisyon ng mga papang Romano. Ang pagsalungat sa mga kautusan ng papang Romano ay hindi rin limitado sa mga nakaraang siglo. Ang isang mahusay na kilalang halimbawa ang Society of St. Pius X na kumikilala ng primasiya ng papang Romano ngunit tumangging tumanggap sa mga kautusan ng papa tungkol sa liturhiya. Noong 2005, ang Romano Katolikong propesor na Hesuitang si John J. Paris ay nagbalewala sa kautusan ng papa bilang nagkukulang sa autoridad. Noong 2012, sa okasyon ng ika-50 anibersaryo ng pagbubukas ng Ikalawang Konsehong Vatikano, ang 60 prominenteng mga teologong Romano Katoliko ay naglimbag ng isang opisyal na deklarasyon na nagsasaad na ang kapapahan sa kasalukuyan ay lumalagpas sa autoridad nito.

Mga mortal na kasalanan

Noong 10 Marso 2008, nagtala ang Batikano ng pitong bagong mortal na kasalanang dapat iwasan. Kabilang sa mga nadagdag na ito ang mga may kaugnayan sa pagsuway sa mga pundamental na karapatang pantao katulad ng mga pakikialam na panghenetiko, polusyon, paggamit ng mga ipinagbabawal na gamot, at maging ang lumalaking lawak sa antas panlipunan at pangkabuhayan ng mga mayayaman at mahihirap. Nadagdag ang mga nabanggit sa mga dati nang naitalang mga mortal na kasalanang dapat iwasan ng isang tao: ang pagkamahalay, katakawan, pagiimbot, katamaran, lubhang pagkaingit sa ibang tao, pagdadala ng poot sa ibang tao, at lubhang pagpapahalaga sa pansariling karangalan. Idinagdag ang mga bagong kasalanang dapat iwasan upang makasunod sa makabagong takbo ng kasalukuyang panahon ang Simbahang Katoliko.

Pangalan

Ang Griyegong salita na καθολικός (katholikos), kung saan nagmula ang salitang; Katoliko, ay ibig sabihin na Unibersal. Habang ang kombinasyon ng pangalan na Simbahang Katoliko ay unang nagmula sa mga liham ni San Ignacio. Ang terminong Katoliko Romano o Romanong Katoliko ay ginagamit para sa mga tao at simbahan na kasapi ng Banal na Diyosesis ng Roma.

Tingnan din

• Silangang Ortodokso